Helena Sęk. „WYPALENIE ZAWODOWE. PRZYCZYNY. MECHANIZMY. ZAPOBIEGANIE.”
W POSZUKIWANIU TEORII – PRZEMYŚLENIA NA TEMAT NATURY I ETIOLOGII WYPALENIA
1. Tradycje badawcze istotne dla zrozumienia zjawiska wypalenia
Do dziedzin zajmujące się wypaleniem możemy zaliczyć:
a) Teoria kryzysu
- kryzys – system znajduje się w stanie kryzysu, gdy jego repertuar mechanizmów kontrolnych, lub jego zasoby energetyczne nie są wystarczające do poradzenia sobie z problemami, które zagrażają przetrwaniu systemu, lub jego zdolności do przyszłego rozwoju
- ludzie nie wypalają się, kiedy ich psychiczne przetrwanie nie jest zagrożone i kiedy czują, że mogą się swobodnie rozwijać
b) Frustracja i agresja
- frustracja przyczynia się do wzbudzenia emocji gniewu
- „psychologiczna teoria alienacji” – Stokolsa – ograniczona sytuacja frustracji, może być użyteczna jako teoria wypalenia w przypadku zawodów zorientowanych na ludzie, opisuje proces sekwencyjno-rozwojowy, który:
· rozwija się w kontekście relacji zachodzącej pomiędzy jednostką i inną osoba, albo grupą
· obejmuje nieoczekiwane pogorszenie jakości wyników zapewnianych jednostce przez inną osobę (osoby)
· utrzymuje się tak długo, jak długo jednostka i inny (inni) pozostają w przestrzennej i psychologicznej bliskości
- jeżeli dana osoba nie potrafi poradzić sobie z doświadczeniem alienacji i gdy doświadczenie to zbyt długo trwa mogą pojawić się ogólne syndromy stresu:
· stres psychologiczny przejawiający się w pewnych zaburzeniach psychologicznych
· zachowania autodestrukcyjne czy antyspołeczne manifestujące się w dyskredytowaniu samego siebie, czy agresji wobec innych
c) Reaktancja i wyuczona bezradność
- teoria reaktancji – zajmuje się sytuacjami, w których pojawia się zagrożenie lub ograniczenie swobody wyboru. W tych okolicznościach pojawia się u ludzi silna motywacja do odzyskania swobody wyboru
- teoria wyuczonej bezradności – zajmuje się późniejsza fazą tego ww. procesu, gdy próby odzyskania swobody wyboru kończą się porażką i człowiek poddaje się lub zaczyna się poddawać. Motywacja do wydatkowania energii zostaje ograniczona i pojawia się depresja.
- Wortmann i Brehm – próba połączenia tych dwóch teorii – postulat o istnienie dwufazowego procesu: najpierw pojawia się hyperaktywność, a później hypoaktywność
d) Teoria pobudki
- teoria pobudki – Klinger – centralnym pojęciem jest nie swoboda, a pobudka, czyli każdy obiekt czy zdarzenie, które przyciąga, lub odpycha jednostkę.
- rezygnacja z ważnego celu powinna dać takie efekty jak: apatia, ograniczenie dążeń, utrata koncentracji i zwiększona podatność na dystraktory (wzorzec zachowań niezwykle podobny do występujących w depresji
e) Psychosomatykę
- dużo ambicja czy ciężka praca na rzecz realizacji pożądanych celów nie są same w sobie wystarczające do wywołania choroby somatycznej
- badania Craiga i Browna sugerują, że to frustracja tych planów i ambicji ma pierwszorzędne znaczenie
- typowe choroby: wrzody, choroby sercowo-naczyniowe, choroby nowotworowe
f) Psychologia konfliktu
2. Hierarchia teoretycznych podejść do wypalenia
- podejścia do badań nad wypaleniem można pogrupować zgodnie z ich poziomem abstrakcji lub ogólności, a najbardziej właściwy będzie podział na cztery poziomy
a) poziom pierwszy: utrata autonomii
b) poziom drugi: czynniki środowiskowe
c) poziom drugi: predyspozycje osobowościowe
d) poziom trzeci: indywidualne studia przypadków
e) poziom czwarty: epizody indywidualnego działania
1. Utrata autonomii
jako ogólna kategoria etiologiczna
występująca w wielu dziedzinach badań
2. Wybrane czynniki środowiskowe i osobowościowe
Środowisko Osobowość
nieadekwatne przywództwo, naiwny idealizm, nierealistyczne
konflikt ról, niejasność roli, aspiracje, braki w wyszkoleniu,
brak nagród, nadmierna biurokracja, poczucie zewnętrznego
brak wsparcia społecznego itd. umiejscowienia kontroli itd.
3. Indywidualne studia przypadków
(podejście idiograficzne, mikropoziom)
4. Zaburzone epizody działania
(podejście idiograficzne, makropoziom)
3. Model wypalenia z perspektywy teorii działania
- teoria działania – podstawową jednostką analizy jest epizod działania (action episode – AE) o nieokreślonym czasie trwania, od minuty do dziesięcioleci
- 4 typy zaburzonych epizodów działania:
· utrudnienie osiągnięcia celu – pojawia się przeszkoda, utrudniająca osiągnięcie celu, co wymaga nieoczekiwanie dużych nakładów
· udaremnienie motywu - pojawia się przeszkoda, utrudniająca osiągnięcie celu, co blokuje cel
· niewystarczająca nagroda – cel zostaje osiągnięty, ale nagroda nie spełnia oczekiwań
· nieoczekiwane negatywne efekty uboczne – mogą zniwelować część lub całość tego, co zostało osiągnięte
[ Pobierz całość w formacie PDF ]