Helen Bee, Psychologia rozwoju człowieka
Rozdział 8 – Rozwój społeczny i rozwój osobowości w okresie wczesnego dzieciństwa
Teorie rozwoju społecznego i rozwoju osobowości
1. Podejście psychoanalityczne
· Freud: faza analna i faza falliczna
· Erikson:
v faza autonomia vs wstyd i zwątpienie – nowa umiejętność: poruszanie się, dążenie do autonomii
v faza inicjatywa vs poczucie winy – nowe zdolności poznawcze, umiejętność planowania, chęć inicjatywy, która ogranicza sumienie (niezgodność z własnym sumieniem sprawi, że dziecko w przyszłych kryzysach psychospołecznych będzie się zadręczało poczuciem winy)
Hartup: dziecko potrzebuje 2 rodzajów związków: z kimś o większej wiedzy i pozycji społecznej (rodzic) i z kimś w podobnym wieku, na podobnej pozycji (rówieśnik). Dziecko uczy się podstawowych umiejętności społecznych, tworzy wewnętrzne modele doświadczenia, zdobywa umiejętności współpracy i emocjonalnej bliskości.
2. Podejście społeczno – poznawcze
Zmiany w rozwoju społecznym i emocjonalnym dziecka spowodowane są ogromnym wzrostem zdolności poznawczych w wieku przedszkolnym.
· spostrzeganie osób – dzieci wyrażają sądy, klasyfikują ludzi na tych, których lubią i nie lubią, ale ich spostrzeżenia szybko się zmieniają i są niekonsekwentne;
· kategoryzują ludzi na podstawie cech zewn., jak rasa, wiek, płeć;
· efekt międzyrasowy – dzieci łatwiej zapamiętują twarze ludzi własnej rasy;
· odróżniają duże i małe dzieci.
Rozumienie kategorii reguł
Rozumieją różnicę między zwyczajami społecznymi a zasadami moralnymi – zabranie komuś zabawki jest poważniejszym przewinieniem niż zapomnienie o podziękowaniu.
Rozumienie intencji innych ludzi
Dzieci w tym wieku widzą różnicę między specjalnym uderzeniem kogoś, a popchnięciem niechcący.
Przywiązanie
Koło 4 r.ż. – partnerstwo korygowane ze względu na cel (dziecko rozumie, że mama wyszła ale wróci, związek trwa na odległość).
Przywiązanie bezpieczne (mniej kłopotów wychowawczych) i pozabezpieczne (wybuchy gniewu i agresji)
Style wychowania
Diane Baumrind: aspekty funkcjonowania rodziny:
1. ciepło i opieka (miłośc rodziców ogranicza niekorzystne wpływy środowiska)
2. jasnośc i stałość reguł (konsekwencja)
3. poziom oczekiwań
4. komunikacja między dzieckiem a rodzicem
Style wychowania:
lstyl pobłażliwy – wysoki poziom opieki, brak dostatecznego poziomu oczekiwań, dzieci mniej dojrzałe, samodzielnellstyl autorytarny – wysoki poziom kontroli i oczekiwań, niedostateczna opieka, mało ciepła, dzieci częściej maja problemy szkolne i są „przygaszone”llstyl niezaangażowany – niedostępność psychiczna matki, rodzice nie interesują się dzieckiem, dzieci mają problemy z relacjami społecznymi, są impulsywne i aspołeczne, przynosi najgorsze efektyllstyl autorytatywny – daje najlepsze wyniki, stawianie wyraźnych granic, wrażliwość na potrzeby indywidualne dziecka, wysoki poziom akceptacji. Rodzice często stosują tu dyscyplinę indukcyjną (wyjaśnienie, dlaczego karane zachowanie jest złe)l
Związki z rówieśnikami
Rodzaje zabaw:
· zabawa samotna
· zabawa równoległa: 14-16 m. ż. dzieci bawią się obok siebie
· zabawa wspólna: ok. 18 m. ż.
· zabawa zespołowa: ok. 3 – 4 r. ż., zabawy konstrukcyjne, symboliczne („w dom”)
Zabawa jest związana z umiejętnościami społecznymi, zachowaniami, które powodują akceptację jako towarzysza zabaw.
Umiejętność wychodzenia do grupy (dzieci najpierw obserwują co robią inni, a potem chcą dołączyć); dzieci bez tej umiejętności próbują zyskać akceptację przez przeszkadzanie w zabawie, agresję.
Agresja – zachowania podejmowane w celu wyrządzenia komus krzywdy lub zniszczenia jakiegoś przedmiotu.
Wiek 2 - 4
Wiek 4 - 8
Agresja fizyczna
Szczytowe nasilenie
Zanik
Agresja werbalna
Rzadkie u dwulatków, nasila się z wzrostem umiejętności językowych
Dominująca forma agresji
Cel agresji
Głównie instrumentalny
Głównie wrogi
Okazje do agresji
Najczęściej reakcja na konflikt z rodzicami
Najczęściej reakcja na konflikt z rówieśnikami
· agresja instrumentalna ma na celu zdobycie lub zniszczenie jakiegoś przedmiotu
· agresja wroga ma na celu wyrządzenie komuś krzywdy
Hierarchiczne struktury dominacji – już trzy- i czterolatki tworzą grupy o wyraźnym podziale na przywódców i podwładnych.
Modelowanie odgrywa istotną rolę w nauce zachowań agresywnych.
Agresja nie słabnie u wszystkich przedszkolaków, możemy wtedy mówić o agresji charakterologicznej. Niektórzy uważają, że ma związek z dorastaniem w agresywnym środowisku. Dzieci o wysokim poziomie agresji gorzej odczytują cudzie intencje.
Zachowanie prospołeczne są zamierzone i dobrowolne, ich celem jest pomaganie innym (altruizm). Po raz pierwszy pojawiają się między 2 a 3 r. ż. (np. dziecko stara się pocieszyć inne, które się skaleczyło, podsuwa mu zabawki); dopiero w tym wieku dzieci zaczynają rozumieć, że otaczający ludzie czuja coś innego niż one same.
Te dzieci, które wykazują większy altruizm potrafią tez lepiej radzić sobie z własnymi uczuciami, są tez bardziej popularne wśród rówieśników.
Rodzice przyczyniają się do rozwoju prospołecznych zachowań: stosując np. atrybucje – wypowiedzi uzasadniające sens pomagania innym.
Przyjaźnie – od ok. 18 m. ż. zauważa się u dzieci oznaki sympatii wobec towarzyszy zabaw. Pierwsze interakcje z rówieśnikami maja dość prymitywny charakter.
Osobowość i pojęcie własnego „ja”
· W wieku przedszkolnym zauważamy zależność między temperamentem (łatwy, trudny lub zahamowany) a problemami z zachowaniem.
· Proces przekształcania temperamentu w osobowość zaczyna się we wczesnym dzieciństwie. Zależy w dużym stopniu od reakcji rodziców: jeśli odrzucą trudne albo nieśmiałe dziecko ukształtuje się u niego osobowość stwarzająca ryzyko problemów w relacjach społecznych.
v Ja kategorialne – rozwija się pomiędzy 18 a 24 m. ż., dziecko potrafi podać pełny, choć mało konkretny samopis z uwzględnieniem wymiarów, skupia się na widocznych cechach (chłopiec, dziewczynka, z kim się bawi, gdzie mieszka)
v Ja emocjonalne – rozwój między 18 a 24 m. ż., dziecko potrafi znaleźć sposób by pocieszyć, znaleźć sobie inne zajęcie gdy coś mu się nie udaje.
regulacja emocjonalna – zdolność kontrolowania własnych stanów emocjonalnych i zachowań, proces jej opanowywania stopniowo przejmuje się od rodziców.
empatia – umiejętność rozpoznawania czyjegoś stanu emocjonalnego, jej aspekty: pojmowanie stanu emocjonalnego oraz odnoszenie jej do siebie. We wczesnym dzieciństwie jest przeciwieństwem agresji.
v Ja społeczne – dziecko zauważa istnienie ról społecznych, zaczyna rozumieć swoje miejsce w strukturze ról rodzinnych, można to zauważyć podczas zabaw tematycznych.
Wyjaśnienie rozwoju pojęcia płci i roli płciowej
lWyjaśnienie psychoanalityczne: dzieci uczą się pojęcia płci i ról płciowych w procesie identyfikacji.llwyjaśnienie z perspektywy teorii społecznego uczenia się: rola rodziców, rodzice kształtują przez wzmacnianie zachowań typowych dla płci, kupowanie zabawek typowych dla płci.llwyjaśnienie społeczno – poznawcze: rozumienie płci rozwija się na podstawie obserwacji innych;teoria stałości płci – dzieci muszą rozumieć, że płeć jest cechą niezmienną, zanim będą mogły przejąć właściwe role płciowe;
stałość płci – rozumienie, że płeć jest częścią składową „ja” i nie zmienia się wraz z wyglądem zewnętrznym.llteoria schematu płci: dziecko rozumie płeć jako schemat, rozwija się kiedy dziecko umie dostrzec różnicę między mężczyznami i kobietami.l
Różnicowanie zachowań ze względu na płeć (różnice w zachowania dziewczynek i chłopców) pojawiają się już między 18 a 24 miesiącem, dzieci preferują zabawki związane z dana płcią.