Helena Orsza – Radlińska była jedną z najwybitniejszych polskich naukowców i działaczy wzbogacających zasoby teoretyczne pedagogiki, pracy socjalnej oraz polityki społecznej.
Urodziła się 2 maja 1879 roku w Warszawie, w rodzinie zaliczanej towarzysko do grona elity warszawskiej. Warto dodać, że brat Heleny Radlińskiej, Ludwik, był jednym z twórców UNICEF–u. W roku 1897 Radlińska została absolwentką Zakładu Naukowego Henryki Czarnockiej, czyli sześcioletniego kursu legalnego oraz dwuletniego tajnego kursu pedagogicznego ze specjalnością polonistyczną.
Od roku 1902 rozpoczyna działalność praktyczną w ambulatorium Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności. Trzy lata później konfrontuje swoje nieukształtowane naukowo jeszcze stanowisko z Korczakiem, Kamińskim, Grzegorzewską i Babickim. Dalsze losy Radlińskiej niosą ją przez strajk nauczycieli, pobyt na Syberii wraz ze skazanym na zsyłkę mężem i udaną ucieczkę – powrót do Krakowa w 1906 roku.
Rok 1925 to ważne wydarzenie w biografii Radlińskiej. W tymże czasie zostaje ona mianowana profesorem Wolnej Wszechnicy Polskiej.
Jeszcze przed wojną, w 1937 roku, publikuje ona rozprawę naukową pt. „Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych”, w której zwraca uwagę na to, że osiągnięcia dziecka w nauce zależą od środowiska w jakim się obraca.
Po zakończeniu II Wojny Światowej bohaterka tej rozprawy kontynuuje działalność wykładowcy Uniwersytetu Łódzkiego.
Helena Radlińska umiera w Łodzi w roku 1954.
Życie Heleny Radlińskiej można podzielić na cztery części / okresy:
I. okres warszawski (do 1905 roku)
II. okres krakowski (1907 – 1916 r.)
III. okres warszawski (do końca wojny)
IV. okres łódzki
Domeną, polem działania Radlińskiej była przede wszystkim pedagogika społeczna. W trakcie swoich rozważań wyodrębniła ona trzy jej działy, wśród których znalazła się teoria pracy społecznej. Z charakterystyki tego działu wynika, że teoria pracy społecznej zajmuje się problemami ratownictwa, opieki, pomocy i zabezpieczenia – zakłada więc w swoich ramach element stosunku opiekuńczego.
Zagadnienie opieki nurtowało Radlińską przez cały okres aktywności zawodowej. Pomimo tego nigdy nie sformułowała ona ścisłej i jednoznacznej jej definicji. Uważała, że termin „opieka” jest często nadużywany, co jest wynikiem nieznajomości prawdziwej opieki. Radlińska uważała, że w tym, co praktyka i ustawodawstwo nazywają opieką, mieszczą się trzy różne rodzaje działań, którymi są:
- pomoc – rozumiana jako dostarczanie bodźców i materiałów rozwojowi jednostek, grup oraz wzrostowi wszystkiego co dobre,
- ratownictwo – jako działanie doraźne, zjawiające się z zewnątrz w razie nieszczęścia jednostki lub klęski żywiołowej; celem jest przeciwdziałanie skutkom nieprzyjaznych zdarzeń w życiu człowieka; ratownictwo można też zamiennie nazywać pomocą doraźną,
- opieka – jej zadaniem jest dostarczanie brakujących środków okresowo lub trwale; opieka czuwa nad właściwym ich użyciem, a co najistotniejsze – przejmuje na siebie odpowiedzialność za losy podopiecznego w sytuacji częściowej niesamodzielności; czasowość opieki zależy od sytuacji podopiecznego.
Pomoc – powszechna, werbowanie zwolenników, promowanie instytucji.
Ratownictwo – działanie natychmiastowe po szybkim rozpoznaniu warunków.
Opieka – jej zadaniem jest dostarczanie brakujących środków trwale lub okresowo, stanie na straży ich właściwego wykorzystania a przede wszystkim przejmowanie odpowiedzialności za podopiecznego w momencie częściowego ubezwłasnowolnienia. Czasowość opieki uzależniona jest od intensywności niezaspokojonych potrzeb lub potrzeby.Żadna z nich nie występuje oddzielnie.
Radlińska wypowiadając się na temat opieki czyniła to najczęściej pod kątem swoiście rozumianej opieki społecznej.
Konieczność opieki występuje zarówno przy zaburzeniach fizycznych jak i psychicznych. W znacznej części przypadków sama opieka społeczna byłaby nieskuteczna, dlatego istotna jest współpraca z innymi dziedzinami życia społecznego. Zdaniem Radlińskiej najważniejszy jest związek opieki z medycyną zapobiegawczą i lecznictwem oraz wychowaniem. Profilaktyka społeczna i profilaktyka zdrowotna współdziałają w zapobieganiu chorobom, ochronie życia poczętego i pielęgnacji niemowląt. Radlińska dostrzega zależność opieki i wychowania. Szczególnie ważne znaczenie odgrywa opieka w procesie wzrastania – rozwoju. Jej celem jest: „ochraniać rozwój przed zaburzeniami i wspomagać go, dostarczając pożywek i podniet”. Związek opieki z wychowaniem występuje szczególnie wyraźnie w aktywności nakierowanej na dziecko. Opieka współuczestnicząc z wychowaniem, rekompensuje braki zagrażające rozwojowi, a wykorzystując metody wychowawcze usuwa moralne przyczyny ludzkiego nieszczęścia.
Opieka społeczna wypracowała własne metody, które przebiegają w trzech etapach:
1. rozpoznanie nieprzyjaznych czynników
2. rokowania
3. wybór środków poprawy
Do metod opieki społecznej zaliczamy:
- wywiad środowiskowy
- wywiad opiekuńczy
- lustracja społeczna
Planowanie jest najtrudniejszym elementem opieki. Na efekty, pozytywne konsekwencje opieki trzeba czekać długo i rozpatrywać je w związku z przemianami społeczno – gospodarczymi. Planując opiekę, trzeba brać pod uwagę przyczyny zjawisk, które mogą być usuwane lub potęgowane.
Radlińska była przekonana, że najmniej efektywną formą opieki jest opieka zakładowa (zamknięta). Powinny w niej znaleźć miejsce tylko przypadki najcięższego kalectwa i ludzie nieuleczalnie chorzy a pozbawieni ze wzg. na chorobę opieki. Zdaniem Radlińskiej zupełnie zniknąć powinny „gniazda sieroce” i „sierocińce”, a ich dotychczasowi wychowankowie powinni trafić pod opiekę rodzin zastępczych. Dla ludzi zdrowych, w podeszłym wieku winno się organizować otwarte domy (hotele).
Radlińska podkreśla konieczność wdrożenia tzw. opieki otwartej, która oddziaływując bardzo szeroko wzmacnia słabych i zapobiega zrywaniu więzi społecznych, czyniąc je silniejszymi. Działalność opiekuńcza, często pożądana, niesie ze sobą zagrożenie „przemocą opiekunów oraz zabijaniem zaradności i odpowiedzialności podlegającego opiece”.
Rozróżnienie opieki ze względu na źródło:
- opieka wynikająca z ustawodawstwa – będąca pod kontrolą państwa
- opieka wynikająca z działań ochotniczych ( współczesny wolontariat)
W działalności opiekuńczej specyficzną rolę odgrywają obiektywni, zdystansowani do zagadnień badacze – specjaliści. Ich zadaniem jest przeprowadzenie lustracji, opracowanie wzorów (stan idealny – osiągalny w danej epoce) i norm (stan prawidłowy – przeciętny) na podstawie zdobyczy nauki i doświadczenia, udzielanie porad, kształcenie systematyczne, prowadzenie placówek pokazowych.
Dzieci powinny być objęte opieką jak najwcześniej. Pierwszym etapem powinno być przygotowanie młodych ludzi do świadomego macierzyństwa. Drugim ważnym elementem - etapem jest ochrona tegoż macierzyństwa. W okresie dzieciństwa i młodości opieka może przybierać różne formy i postacie w zależności od specyfiki postaci i niezaspokojonych potrzeb wynikających z kolejnych faz rozwojowych. O skutecznej opiece możemy mówić wtedy gdy dochodzi do przeciwważenia czynników hamujących normalny rozwój, które powinno polegać na wzmaganiu sił ludzkich, przeciwstawiających się niepożądanym wpływom.
Wykonawcami opieki winni być pracownicy społeczni (służba społeczna), którzy muszą mieć specyficzne kwalifikacje. Radlińska podkreśla konieczność kształcenia pracowników społecznych na poziomie studiów wyższych. Wykształcenie musi charakteryzować wielostronność – uwzględniać elementy nauk humanistycznych, itp.
Wychowanie w pedagogice społecznej jest procesem, wokół którego ześrodkowują się wszystkie inne zagadnienia.
Zasadniczo proces wychowania bywa rozpatrywany z trzech punktów widzenia:
1. z zewnątrz – jako „świadoma czynność kształtowania nowych uczestników grupy społecznej”
2. z góry – „poszukuje ideałów niezmiennych”
3. z kręgu pracy wychowawczej – „skierowują uwagę na stawanie się osobowości ludzkiej"
Wychowanie jest współdziałaniem z wieloma nurtami kultury, jego zadaniem jest przekazanie istniejących wzorów, tradycji przyszłym pokoleniom. Zgodnie z propozycją Radlińskiej wychowanie przebiega w trzech sferach, czyli:
1. rozwoju
2. wzrastania w społeczeństwie
3. wprowadzanie w wartości kulturalne
Wzrost – automatyczny rozwój osobniczy, fizyczny i psychiczny, przebiegający zgodnie z tablicami dziedziczenia i rozwoju człowieka. Dokonuje się w toku życia jednostki, która przejmuje w odpowiednich jego okresach, zgodnie z naturą umiejętności, pojęcia, doświadczenia. Wzrost pozytywny musi być pielęgnowany, tj. muszą mu być stwarzane optymalne warunki, które umożliwiają korygowanie skrzywień, uzupełnianie braków.
Wzrastanie wiąże jednostkę ze środowiskiem. Jednostka w trakcie życia poszerza swoje uczestnictwo w kręgach społecznych.
Zmienność postawy jednostki wobec środowiska:
dzieciństwo młodość wiek dojrzały
uległość obronność czynność Wszystko to zaś jest niekorzystnie powiązane z przejmowaniem doświadczeń pokoleń starszych, czerpaniem z kultury rozumianej zarówno szeroko jak i wąsko. Natężenie aktywności w kulturze zależy od wieku, rodzaju wykonywanej pracy, dziedzin życia.
Warunki w jakich to kształtowanie zostało ulokowane
Przebieg kształtowania osobowości
Z tak ujmowanej definicji wychowania wynika wiele konsekwencji m. in. rozszerzenie granic wychowania poza rodzinę, poza szkołę, rozróżnianie oddziaływań wychowawczych zamierzonych (intencjonalnych) i niezamierzonych.
Rozszerzenie wychowania na całe życie ludzkie używa terminu ANDRAGIGIKA, czyli nauka o prowadzeniu człowieka. Nauka ta uważa, że człowiek podlega procesom wychowania w przeciągu całego życia, proces wrastania w społeczeństwo jest nieograniczony czasem.
Radlińska rozróżnia:
ODDZIAŁYWANIE
ZAMIERZANE NIEZAMIERZANE
(intencjonalne) (współwychowujące)
np. szkolne
Nie doceniane przez pedagogikę
„są źródłem zasilającym zamierzenia pedagogiczne”
Cele szkoły polskiej:
- szkoła narodowa nie może być wyznaniowa
- szkoła narodowa ma wychowywać obywateli dla narodu i ludzkości
- szkoła narodowa jest równoznaczną ze szkołą świecką, obywatelską
- szkoła narodowa wprowadza wszędzie naukę konstytucji i prawoznawstwa
- szkoła jest powszechna, dostępna dla wszystkich
- charakter szkoły narodowej powinien być ogólnokształcący
- szkoła jest najważniejszą ale nie jedyną instytucją wychowawczą
Radlińska nieustannie aktualizowała i podkreślała rolę oświaty pozaszkolnej. Jej najistotniejszym zadaniem jest dopomóc ludziom lub grupom w rozwiązywaniu problemów stawianych im przez życie.
Powiązanie opieki z wychowaniem polega, w teorii stworzonej przez Radlińską, na tym, że opieka stwarza niezbędne warunki dla pracy wychowawczej, a wychowanie dostarcza opiece metod służących aktywizowaniu usamodzielniania jednostek.
Wiele z tez sygnalizowanych przez Radlińską jest wciąż aktualnych, chociażby postulat tworzenia i rozwijania ruchu rodzin zastępczych, czy integrowania wychowania szkolnego z pozaszkolnym.
1
[ Pobierz całość w formacie PDF ]