Helena Radlińska
Helena Radlińska znana jest szerokim kręgom nauczycieli oraz pracowników społecznych i oświatowych przede wszystkim jako twórca najbardziej wszechstronnej polskiej szkoły pedagogicznej - szkoły pedagogiki społecznej. Położyła też ogromne zasługi dla rozwoju oświaty, była organizatorką i teoretykiem bibliotekarstwa i badaczem czytelnictwa.
Helena Radlińska urodziła się 02 maja 1879 roku w Warszawie w rodzinie inteligenckiej. Środowisko, w którym wychowała się odegrało ogromną rolę w kształtowaniu się Jej dążeń i ideałów życiowych. Młodość Radlińskiej upłynęła wśród oddziałowywań dwóch ideologii i wielkich programów: romantyzmu i pozytywizmu.
Po ukończeniu kursów nauczycielskich i złożeniu egzaminu nauczycielskiego odbyła praktykę w Bibliotece Ordynacji Zamojskich w Warszawie. Wydała w tym czasie z okazji 100-lecia urodzin poety swoją pierwszą pracę popularną pt.: "Kto to był Mickiewicz", - podpisaną pseudonimem Helena Orsza, najczęściej później używanym i najbardziej znanym. Pracowała następnie w Czytelniach Bezpłatnych Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności i wchodziła w skład Komisji Katalogowej Wydziału Czytelń Bezpłatnych. Zakres swoich doświadczeń i stosunków towarzyskich rozszerzyła o nowe dziedziny poprzez małżeństwo z Zygmuntem Radlińskim - lekarzem, działaczem PPS. W latach rewolucji Radlińska była jednym z przywódców walki o szkołę polską. Bezpośredni udział w tej walce wpłynął na poszerzenie u Niej kręgu widzenia spraw społecznych. Udział w rewolucji 1905 r. i pobyt wraz z mężem, zesłańcem na Syberii, kończy jakby pierwszy etap życia i działalności H. Radlińskiej. Jest to okres krystalizowania się podstawowych założeń Jej dalszej pracy naukowej i działalności społecznej.
Po powrocie z Syberii i uzyskaniu na Uniwersytecie Jagiellońskim dyplomu nauczyciela szkoły średniej, prowadziła działalność popularyzatorską i oświatową w Krakowskim Uniwersytecie Ludowym im. A. Mickiewicza - instytucji powołanej do życia w 1897 r. przez grono działaczy oświatowych.
Okres działalności w tym uniwersytecie odegrał niezwykle doniosłą rolę w kształtowaniu się u Radlińskiej zasadniczej koncepcji systemu pedagogiki społecznej, którym dała wyraz w swoim referacie wygłoszonym we Lwowie w 1908 r. na II Kongresie Pedagogicznym.
Przed i wojną światową skrystalizowały się u Radlińskiej w zasadniczej koncepcji pedagogiki społecznej dwa podstawowe działy: 1 - teoria oświaty dorosłych, 2 - teoria pracy społecznej.
Po I wojnie światowej w działalności Radlińskiej można wyróżnić 3 etapy:
I - praca w kółkach rolniczych, gdzie pełniła funkcję kierownika Działu Oświaty Centralnego Związku kółek Rolniczych w Warszawie. Zajmowała się tu kształceniem i dokształcaniem instruktorów tych kółek. Dużo uwagi poświęciła organizowaniu bibliotek wędrownych.
II - to redagowanie czasopisma: "Rocznik Pedagogiczny", które obrazowało postęp i rozwój nauk pedagogicznych w kraju i na świecie.
III - etap to działalność naukowa i dydaktyczna na Wolnej Wszechnicy polskiej, w której pełniła funkcję kierownika Studium Pracy Społeczno-Oświatowej i jego Sekcji Bibliotekarskiej. Obok początkowych zadań kształcenia pracowników oświaty pozaszkolnej w następnych latach powstają nowe kierunki specjalizacji w zakresie opieki nad dziećmi i młodzieżą oraz matką i rodziną. W swej pracy Studium opierało się na światowym dorobku w dziedzinie form i metod kształcenia pracowników społecznych.
Okres II wojny światowej spędziła Helena Radlińska w Warszawie pracując w ramach Tajnej Wolnej Wszechnicy Polskiej. Twórczość naukowa powstała w tym czasie ocalała tylko w niewielkiej części, reszta uległa zniszczeniu. po Powstaniu Warszawskim i krótkotrwałym pobycie w Skierniewicach, zamieszkała w Łodzi, i tam w pierwszych latach po wyzwoleniu rozwinęła ożywioną działalność naukową i dydaktyczną.
W 1945 r. na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Łódzkiego utworzono Katedrę i Zakład Pedagogiki Społecznej, którego kierownikiem została Helena Radlińska mianowana w tym czasie profesorem zwyczajnym. W 1946 r. z inicjatywy Radlińskiej rozpoczyna pracę Polski Instytut Służby Społecznej - którego zadaniem było: "... pogłębianie wiedzy o zjawiskach życia społecznego przez prowadzenie i popieranie studiów nad warunkami normalnego rozwoju nad położeniem klęsk społecznych i wykolejeń jednostek oraz nad metodami i osiągnięciami ratownictwa, pomocy, opieki, urządzeń, pomyślności społecznej i organizacji zrzeszeń...". Instytut prowadził m. in. badania nad sieroctwem, typami instytucji pomocy społecznej, działalnością domów dziecka.
W 1951 r, wstrzymano działalność Polskiego Towarzystwa Służby Społecznej w związku ze zmianami w dziedzinie organizacji nauki oraz polityki w zakresie szkolnictwa wyższego. Radlińska do końca 1952 r. kieruje zakończeniem prac Towarzystwa i przekazaniem jego materiałów do Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego.
Dorobek naukowy Radlińskiej jest obfity i różnokierunkowy. Napisała dziesiątki artykułów i rozpraw, które są odbiciem Jej stosunków do bieżących spraw wychowania. Jest autorką szeregu prac dotyczących historii pracy społecznej i samokształcenia. Należy tu wymienić takie prace jak: "Książka wśród ludzi", "Szkice z pedagogiki społecznej", "Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego", "Badania regionalne dziejów pracy społecznej i oświatowej".
Działalność naukowa Radlińskiej przypadała na okres szybkiego i bardzo burzliwego rozwoju nauk pedagogicznych. Stworzyła własne, oryginalne ujęcie procesów wychowawczych, jako procesów integralnych obejmujących całe życie człowieka, uwarunkowanych wpływem czynników kulturalnych i bytowych. W pracy pt.: "Stosunek wychowawcy do środowiska społecznego"- określa przedmiot pedagogiki społecznej; wg niej jest on "...wzajemnym oddziaływaniem wpływów środowiska i przekształcających je sił jednostek...".
Pedagogika społeczna stworzona przez Radlińską traktuje wychowanie jako proces integralny, obejmujący całe życie człowieka, przywiązujący wielką wagę do zagadnień pracy społecznej, organizacji życia kulturalnego, poradnictwa i wypoczynku. Rozległość tych zagadnień powoduje wyodrębnienie się szczegółowych dziedzin pedagogiki społecznej, do których należą:
- teoria pracy społecznej zajmująca się rozpoznawaniem warunków, w których zachodzi potrzeba opieki i pomocy,
- teoria oświaty dorosłych, w której Radlińska usiłuje stworzyć, podbudowę teoretyczną przez uściślenie terminologii działalności oświatowej, określając możliwość,
- badań i ich metodologię,
- historia pracy społecznej i oświatowej.
Dużą wagę przywiązywała Radlińska do kształcenia pracowników bibliotecznych. Zasługą Jej było utworzenie na Wolnej Wszechnicy Polskiej - Studium Kształcenia Bibliotekarzy na poziomie wyższym, gdzie wdrażano słuchaczy w problemy pedagogiki bibliotecznej w oparciu o psychologię, socjologię i statystykę.
Zmarła w Łodzi 10 października 1954 r. Została pochowana na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
W 1976 roku w 30-lecie działalności Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Szczecinie otrzymała imię Heleny Radlińskiej.
Ważniejsze prace Heleny Radlińskiej (układ chronologiczny)
1. Kto to był Mickiewicz? Warszawa, 1897
2. Podstawy wychowania narodowego / oprac. Helena Radlińska //W: Księga pamiątkowa II Polskiego Kongresu Pedagogicznego odbytego w dniach 1 i 2 listopada 1909 we Lwowie /oprac. Jan Kornecki.- Lwów, 1910
3. Na ziemi polskiej przed wielu laty, Warszawa, 1911
4. Praca oświatowa, jej zadania, metody, organizacja, Kraków, 1913
5. Jak prowadzić biblioteki wędrowne: wskazówki i przykłady, Toruń, 1922
6. Książka wśród ludzi, Warszawa, 1934
7. Służba społeczna pielęgniarki, Warszawa, 1935
8. Stosunek wychowawczy do środowiska społecznego: szkice z pedagogiki społeczne, Warszawa, 1935
9. Społeczne przyczyny powodzeń i niepowodzeń szkolnych, Warszawa, 1935
10. Oświata dorosłych: zagadnienia - dzieje - formy - pracownicy - organizacja Warszawa, 1947
11. Egzamin z pedagogiki społecznej: przegląd treści wykładów, Łódź, 1951
12. Pisma pedagogiczne T. 1-3, Wrocław, 1961
2
[ Pobierz całość w formacie PDF ]