HERBERT SPENCER (1820 – 1903)
• Ewolucjonizm
a) wpłynął na nauki społeczne
b) wywodzi się z biologii (od Darwina)
c) źródłem ewolucjonizmu była myśl T.Malthusa (anglikańskiego pastora)
- jego myśl ekonomiczna odwoływała się do demografii, do wzorów matematycznych
- istnieją 2 elementy: przyrost ludności oraz zasoby materialne (wzrastają one nieproporcjonalnie)
- ludzie są skazani na niedostatek materialny właśnie ze względu na te 2 wielkości
- ta dysproporcja rodzi kulturę, inteligencję , co zainspirowało ewolucjonizm
d) główne założenia ewolucjonizmu:
- o jednorodności świata społecznego (rzeczywistość społeczna jest z natury wszędzie taka sama)
- jednolitość natury ludzkiej
- genetyzm – wszystko ma swoje pochodzenie, jest powiązane łańcuchem; wyjaśnić zjawisko to wskazać jego pochodzenie
- przekonanie o istnieniu praw (uniwersalistycznych)
- zmienność – wszystko ewoluuje, zmienia się
- konieczność dokonywania się tych zmian – są one odpowiedzią na potrzeby społeczne
- zmiany dokonują się wg określonych sposobów m.in. dyfuzja kulturowa – kontakt z inną kulturą
- zmiany mają charakter globalny tzn. zmiana w każdej sferze życia pociąga za sobą zmiany w innych sferach
- postęp – zmiany w określonym kierunku; postęp przypisywany jest wszystkim społeczeństwom, ale każde znajduje się na innym etapie
- ewolucjonizm formułował obiektywne kryteria wyższości i niższości (porównywanie np.: różnych przemian co do stopnia rozwoju, postępu) – wzorem tych kryteriów była Europa Zachodnia
• Herbert Spencer:
1. Instytucje społeczne wg Spencera:
a) w naturze człowieka 2 cechy, które są sprzeczne:
- człowiek jest egoistą
- człowiek jest istotą, która działa w grupie, by zapewnić sobie rozwój
b) rozwiązanie tej sytuacji stanowią instytucje społeczne
c) typy instytucji (które ewoluują, rozwijają się):
- instytucje domowe (rodzina)
- instytucje obrzędowe (obyczaje)
- instytucje polityczne (państwo, wojsko)
- instytucje kościelne, instytucje zawodowe, instytucje przemysłowe
d) cechy instytucji społecznych:
- tworzą się spontanicznie, nie są tworem świadomym
- są odpowiedzią na potrzeby społeczne
- ewoluują pociągając za sobą zmiany rzeczywistości społecznej
- są ściśle ze sobą związane – istnieje system instytucji
- posiadają stan równowagi, naruszeniem tego stanu było wykonywanie funkcji przezz instytucję, która nie była do tego powołana
2. Rzeczywistość społeczna (2 sfery):
a) organizacja społeczna i biologiczna są podobne w:
- wzrost masy
- wewnętrzne zróżnicowanie funkcji
- różne funkcje w obrębie jednego systemu
- funkcjonowanie jednych części ma konsekwencje dla całości
- istnieje sfera funkcji podstawowych
b) organizacja społeczna i biologiczna są różne:
- społeczeństwo nie ma formy w sensie fizycznym
- społeczeństwo jest rozproszone w przestrzeni; komunikacja funkcjonująca w przestrzeni warunkuje istnienie społeczeństwa (język jest taką właśnie formą komunikacji)
- świadomość w społeczeństwie jest rozproszona między poszczególne jednostki
3. Wizja życia społecznego to nominalizm socjologiczny wzbogacony formułą wzajemnego oddziaływania pomiędzy jednostkami, które może być przyczyną modyfikacji społecznych
4. Ewolucja życia społecznego
a) w rzeczywistości dokonuje się ewolucja (3 fazy):
- faza nieorganiczna
- faza organiczna
- faza organiczna
- faza ponad organiczna (życie społeczne, kultura)
kolejna faza zawiera prawa z poprzedniej i dodaje nowe
b) rzeczywistość społeczna jest nadbudową na rzeczywistość biologiczną
c) ewolucja poszczególnych społeczeństw ma charakter zróżnicowany, występują regresje i okresy zastoju
d) wizja przebiegu ewolucji:
- klasyfikacja:
§ społeczeństwa w miarę rozwoju komplikują się wewnętrznie
§ jednokierunkowa, liniowa ewolucja
- typologia (2 bieguny, 2 teoretyczne wizje społeczeństwa) :
§ społeczeństwo militarne i industrialne
§ w miarę rozwoju społeczeństwo militarne przechodzi w społeczeństwo industrialne
§ elementy z obu typów są wymieszane, w zależności od momentu ewolucji jeden z nich przeważa
to co decyduje o zachowaniu jednostki w społeczeństwie militarnym to§ przewaga działań kolektywnych, dążenie do obrony lub ekspansji, obowiązkowa współpraca, regulacja zachowań poprzez nakazy i zakazy
to co decyduje o zachowaniu jednostki w społeczeństwie industrialnym§ to pokojowa wymiana indywidualnych usług, , dobrowolna współpraca oparta o umowę, działanie zasady sprawiedliwości, regulacja zachowań poprzez zakazy
§ stosunki między państwem, a jednostką w społeczeństwie militarnym – racją bytu jednostki jest państwo
§ stosunki między państwem, a jednostką w społeczeństwie industrialnym – racją bytu państwa są jednostki
§ społeczeństwo industrialne:
- wolność, niewiele ograniczeń
- zachęca się do tworzenia organizacji, w których jednostka będzie mogła wyrazić się jako jednostka
- struktura ma charakter zdecentralizowany
- stratyfikacja społeczna: elastyczna i otwarta, istnieje możliwość wymiany
- aktywność gospodarcza: utrata niepodległości ekonomicznej, współzależność gospodarcza, wolny handel
- cenione cechy jednostek to: niezależność, poszanowanie innych, odporność na przymus, kreatywność, prawdomówność
§ społeczeństwo militarne:
- ogranicza własność i wolność, realizuje cele ogólno – społeczne
- struktura ma charakter scentralizowany
- stratyfikacja społeczna: trwały podział społeczny, zasada dziedziczności
- rodzaj aktywności gospodarczej: ekonomiczna niepodległość, samowystarczalność, protekcjonizm handlowy
- cenione cechy jednostek to: patriotyzm, odwaga godność, lojalność, posłuszeństwo, zaufanie do władzy, dyscyplina.