Na podstawie: J. Szacki „Historia myśli socjologicznej”. Dawid Zaraziński 2006.
1. Od polis do społeczeństwa obywatelskiegoPlaton
(ok 427-347 p.n.e.) autor Państwa, Polityka i Praw
l stosował swą idealistyczną metodę do analizy życia społecznego, praw jego rozwoju oraz praw i warunków jego stabilności (jak Comte, Mill, Spencer);
l zajmował się wspólnotą, nie jednostką (jak sofiści);
l państwo to trwała organizacja mająca jako całość określone potrzeby i budowę wewnętrzną – doskonałe państwo to te, które jest najpodobniejsze do jednego człowieka (jedna z pierwszych metafor społeczeństwa jako organizmu) i jest to utopia, którą „przykładał” do polis;
l majątkowe zróżnicowanie społeczeństwa – w nierównościach widział jedno ze źródeł rozkładu państwa (porównywał państwo do szachownicy – wiele jest państw w państwie) Według Platon w każdym państwie siedzą co najmniej dwa; państwo ubogich i bogaty, wynika to z nierówności społecznych. Chciał on zlikwidować taki podział poprzez likwidacje własności prywatnej i rodziny.
l ujednostkowienie społeczeństwa – indywidualizm jest zagrożeniem ładu, przewidywał liczne środki uniformizacji obywateli (zachowań, myśli, uczuć), przewidywał wprowadzenie kontroli nad wszystkimi sferami życia obywateli, pozbawiając ich prawa do jakiejkolwiek ekstrawagancji; należy wystrzegać się przełomów i nowości w muzyce, ponieważ zmiana taka przewraca do góry nogami całe życie prywatne i społeczne. Bardziej interesowała go wspólnota niż jednostka ludzka, której zadaniem było dzielenie się tym co wytworzy dla wspólnego dobra.
l podział pracy – wyodrębniał pewne stany, czy kasty (przynależność do nich nie miała być dziedziczna): mędrców, wojowników i ludu, przeciwstawienie się demokracji, nikt nie jest bowiem samowystarczalny w związku z czym współżycie zakłada specjalizację i wymianę usług;
l Według Platona łączenie poszczególnych zawodów, prowadzi do zguby dla państwa, szkodnictwa i niesprawiedliwości, i na odwrót jeżeli każdy robi swoje, państwo staje się sprawiedliwe.
l rozmiar państwa – nie może być ani za małe, ani za duże, optymalna liczba ludności to 5040, niebezpieczny szczególnie jest nadmierny rozrost państwa;
l geograficzne położenie państwa – wywiera silny wpływ na jego stan i moralność (np. morze deprawuje, bo stwarza możliwości wielkiego handlu, który powoduje chytrość, chciwość, brak zaufania.).
l Największy wpływ na ukształtowanie się jego poglądów filozoficznych miał Sokrates, którego był uczniem. Przyjął od niego zarówno poglądy etyczne, jak również kulturę logiczną.
l Platon był twórcą oryginalnej koncepcji państwa, które przypomina organizm z wyraźnym podziałem ról pomiędzy różne jego części. Państwo tworzy się dlatego, że żadna jednostka nie jest samowystarczalna a że każdy potrzebuje wielu rzeczy, więc ludzie jednoczą się w jednym miejscu, aby wspólnie żyć i pomagać sobie nawzajem. W tym organizmie każdy ma robić to do czego się urodził, czynić to czego wymaga od niego dobro państwa. Przekonanie to doprowadziło Platona do wyróżnienia trzech stanów do których należą ściśle określone funkcje.
Filozofowie, ludzie predysponowani do sprawowania rządów. dopóki nie będą mieli władzy królewskiej, albo królowie nie staną się filozofami rzeczy w państwie nie będą szły dobrze.
Wojownicy, których funkcją jest pilnowanie granic państwa oraz porządku wewnętrznego.
Rzemieślnicy, rolnicy wytwarzają oni dobra materialne, służące zaspokajaniu potrzeb wszystkich obywateli państwa
31
Historia Myśli Socjologicznej /77
l W idealnym państwie Platona ludzie podlegają prawu, które harmonizują obywateli namową i przymusem, skłania ich do tego żeby się z sobą dzielili tym pożytkiem. Jednostkom posłusznym prawom przyznawane są zaszczyty, nieposłusznym wymierzane kary.
l Platon wrogi był demokracji, uważał że nastaje wtedy kiedy ubodzy pozabijają lub wygnają bogaczy z kraju, a pozostałych dopuszczą na równych prawach do rządzenia. W ustroju tym stanowiskach decyduj losowanie, każdy może robić co mu się podoba. Platon był wielkim orędownikiem swojej utopii państwa doskonałego, w którym każdy ma swoje miejsce. Organizacja społeczeństwa ma określoną strukturę, potrzeby i prawa.
l obywatele to tylko ci którzy pochodzą z danego państwa przyjezdni (metojkowie) nie
Arystoteles
(384-322 p.n.e.) autor m.in. Polityki, Ustroju politycznego Aten, Etyki nikomachejskiej· bliski swemu mistrzowi Platonowi w stanowisku antyindywidualistycznym i polemicznym w stosunku do sofistów, w centrum uwagi stawiał społeczną całość;
· „najlepszym ustrojem jest z konieczności taki, w którego ramach każdy bez wyjątku najlepiej się czuje i szczęśliwie żyje”;
· człowiek jest „zwierzęciem politycznym”, czyli „stworzonym do życia w państwie” (politikon – nie ma odpowiednika we współczesnym języku: polityczny, społeczny, państwowy, grecy nie rozróżniali społeczeństwa i państwa), człowiek dąży do ustanowienia państwa i jego udoskonalenia, nie jest bowiem zdolny żyć w pojedynkę, najpierw powstaje rodzina, z kilku rodzin powstaje „gmina wiejska” (dziś powiedzielibyśmy „społeczność lokalna”), z kilku gmin państwo;
· aspekty państwa (społeczeństwa) to:
– samowystarczalność – nie jako zdolność zaspokajania bez pomocy z zewnątrz materialnych potrzeb mieszkańców (autarkia gospodarcza), bardziej moralną;
– wspólnota moralna – zbiorowość łączy wspólne dążenie do cnoty (nie sam interes materialny);
– różnorodność i komplementarność części – jedność państwa nie może być posunięta za daleko bo państwo przestałoby być państwem, części współpracując ze sobą wytwarzają harmonię całości.
· obraz struktury społecznej:
– jest wielowymiarowy, jest to konglomerat rodzin, system klas ekonomicznych (bogaci – biedni – ”stan średni”), układ grup statusowych (lud – „ludzie znaczni”), lub zespół swego rodzaju „stanów”;
– dzielił społeczeństwo ze względu na funkcje wykonywane przez grupy: rolnicy, rękodzielnicy, kupcy, wyrobnicy, żołnierze, kapłani, zamożni, wysocy urzędnicy, rządzący, sędziowie;
– podział społeczeństwa na grupy różniące się stopniem zamożności – dwuczłonowy podział klasowy, jest to układ najostrzejszy (nie można być i bogatym i biednym) i ma on największy wpływ na stabilność państwa i jego ustrój, pomiędzy dwiema ekstremami wydzielał „stan średni”.
· wyróżnił trzy właściwe ustroje: królestwo, arystokrację i politeję i trzy ich zwyrodnienia: tyranię, oligarchię i demokrację, przyczyną mnogości ustrojów jest fakt, że każde państwo obejmuje większą liczbę części składowych, które występują w różnych kombinacjach i proporcjach, tworząc zależnie od tego różne ustroje.
Polis
· było to nie państwo, ale zorganizowane politycznie społeczeństwo, jest wspólnotą ludzi, którzy sami sobie rządzą, nie tworząc struktur państwowych odrębnych od obywatelskiego grona;
· obywatele znali się przynajmniej z widzenia, polis tworzył nie ogół społeczeństwa, ale ta część, która pochodziła z rodzin obywatelskich, wyłączeni z nich niewolnicy, metojkowie (ludzie przybyli spoza polis);
· była to także wspólnota moralna i religijna;
· dla Greka teoria polis to etyka, ekonomia, socjologia, polityka.
Po co hms: decyduje o tożsamości socjologii, ułatwia komunikowanie, pozwala wyrażać się w treściwy sposób, pozwala poznawać modele społeczeństwa, służy do budowania nowych teorii, badacz poznaje inne punkty widzenia każdej teorii, badanie rozwoju nauk społecznych.
Autor należy do socjologii: ze względu na chęć poznani społeczeństw, badanie procesów socjologicznych, skoncentrowanie na rozwoju naukowej met. badawczej.
Teoria: całość, elementy, charakterystyka powiązań, przyczynowe wyjaśnianie powiązań.
Nazwa- odniesienie do konkretnego egzemplarza
Pojęcie- cechy wspólne pewnej grupy podobnych elem.
Stoicyzm
· stworzenie uniwersalistycznej antropologii – człowiek jest członkiem rodzaju ludzkiego, ma „popęd społeczny”, ale nie jest „zwierzęciem politycznym”
· pojawiło się pojęcie „społeczności powszechniej” (kosmopolis) – w której uczestniczą wszyscy ludzie, niezależnie od pochodzenia, aktualnej pozycji w strukturach władzy i bogactwa, nie ma panów i niewolników, wszyscy są równi;
· wszyscy podlegają prawu naturalnemu (stojącemu niejednokrotnie w opozycji do prawa stanowionego);
· Stoicyzm- prawa naturalne i państwowe- jednostka ludzka jest fragmentem dwóch różnych porządków: moralnego (i rozumnego) oraz politycznego (nie zawsze rozumne)
Marek Tulliusz Cyceron(106-43 p.n.e.)
– idea prawa „rzetelnego rozumu” (naturalnego) – niezmiennego i powszechnego;
– państwo (res publica) jest tworem prawa, aby powstało niezbędne są prawo i władza, państwo jest rzeczą ludu uznającego prawa.
1) Krótka charakterystyka osoby Marcusa Tulliusa Cicero
o Najwybitniejszy mówca , popularyzator filozofii greckiej, polityk i mąż stanu.
o Należał do młodszej szkoły stoickiej.
o Twórca pojęcia humanizmu
o Podejmował problematykę prawa pozytywnego - nazwany prawnikiem.
o Dokonał syntezy koncepcji różnych greckich myślicieli, tworząc nową całość dostosowaną do mentalności Rzymian i panującej społeczno-politycznej sytuacji.
o Wygłosił „Filipiki”, w których wzywał do przeciwstawienia się i obrony republiki àZostał zamordowany na polecenie
2) Poglądy Cycerona
§ Zajął się podejmowanym przez Arystotelesa problemem genezy państwa.
o Przypisywał człowiekowi „wrodzony pęd do życia zbiorowego
o Aby można było mówić o państwie potrzebne są władza i prawo. „Państwo (res publika)(...) jest to rzecz ludu(res populi) Lud to (...)nie każde zbiorowisko ludzi skupione dowolnym sposobem, lecz wielka ich gromada zespolona przez uznanie tego samego prawa i przez pożytek wynikający z jego bytowania”.
o Wymienia 3 rodzaje systemów politycznych:
a) Monarchia – władza najwyższa w ręku jednostki
b) Optimatium – władza należy do zespołu ludzi wybranych, najlepszych obywateli
c) Państwo ludowe - władza w ręku ludu, wszystko zależy od jego woli
O tym która z form jest najlepsza decyduje okoliczność. Wady systemów:
a) Monarchia – ogół obywateli jest pozbawiony udziału we władzy i decydowaniu o sprawach państwowych, wszystko zależy od woli jednego człowieka
- istna niewola ludu, nie istnieje równość
b) Optimatium – lud odsunięty od współuczestnictwa w kierowaniu państwem i sprawowaniu władzy, prawie nie korzysta z wolności
-przywileje dla wybranych osób
- udział w radzie państwowej zarezerwowany dla os. pochodzących z wybranych rodów, odpowiednio bogatych i o uprzywilejowanej pozycji
-pozorna władza ludu
c) Państwo ludowe – równość jest niesprawiedliwa, ponieważ nie rozróżnia stopni godności
- wszechwładztwo ludu àszalone zapędy ludu + zgubnej swawoli tłumu
o Po pewnym czasie wszystkie ustroje zmieniają się w swoje przeciwieństwa. „po królu następuje tyran, po optymalnych klika, a po ludzie motłoch i zamieszanie”
o „Najłatwiej osiąga się zgodę w państwie, gdzie wszyscy pojmują swój pożytek jednakowo”. Niezgoda ma swoje źródło w indywidualistycznym pojmowaniu pożytku
o Jeśli niemożliwością jest wyrównanie majątków, ponieważ nie wszyscy mają jednakowe zdolności to „obywatele tego samego państwa powinni mieć przynajmniej równe prawa.
o Uważał, że najlepszy jest ustrój mieszany
*nie ma w nim miejsca na przyczyny przewrotów, ponieważ opierał się na poczuciu równości.
*Odznaczał się trwałością.
*Zakładał, że w państwie powinny istnieć
a)„czynnik zwierzchni w postaci władzy królewskiej
b) władza ludzi wybranych
c)o niektórych sprawach powinien decydować lud (...)
o państwo jest wspólnotą najwyższego rzędu, rozwija się stopniowo z podstawowej formy zrzeszenia - rodziny. Jego wzrost jest długotrwałym, organicznym procesem.
§ centralne miejsce- idea prawa naturalnego „prawa rzetelnego rozumu”
*nie może być ani odmienione przez inne, ani uchylone w jakiejś swej części, ani zniesione całkowicie”
*uniwersalne.
*Jest prawem wiecznego rozumu, który człowiek odkrywa w swojej duszy wbrew zastanym konwencją, obyczajom, ustawom, którym podlega z racji należenia do określonej wspólnoty.
*„zgodne z naturą, zasiane do umysłów wszystkich ludzi, niezmienne i wieczne”.
*oddziałuje tylko na dobrych ludzi.
*Bóg je stworzył.
· Seneka(ok 4 p.n.e. - 65 n.e.)– państwo to co najwyżej zło konieczne, wspólnota ludzka to raczej więzy moralne i religijne;
– prawo naturalne to raczej tylko pouczenia;
...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]