Historia Polski – Wykład
Paweł Stachowiak
1. XVI gospodarka Polski na tle przemian europejskich
a) szlachta – grupa społeczna, wywodząca się z rycerstwa, uprzywilejowana pod względem społecznym, politycznym i ekonomicznym. Pod wg majątkowym dzielimy szlachtę na 4 grupy:
magnaterię -> średniozamożną -> zaściankową -> gołotę
b) pańszczyzna – przymusowa praca chłopa na rzecz właściciela ziemi, w zamian za prawo do jej użytkowania
c) folwark – duże gospodarstwo rolne lub rolno – hodowlane, produkujące głównie na zbyt. Działanie takiego folwarku opierało się na pańszczyźnie lub sile najemnej.
d) gospodarka folwarczno – pańszczyźniana – w XV-XVIII w. był to typ gospodarki w środkowej Europie, który charakteryzuje się dominującą rolą folwarków pańszczyźnianych
2. ‘Państwo bez stosów’, przemiany wyznaniowe: zbiór, konfederacja warszawska, unia brzeska, unici, grekokatolicy.
W połowie XVI w. Niektórzy magnaci i przedstawiciele szlachty przeszli na kalwinizm, nie by wyznawać w życiu codziennym ich zasady, lecz zależało im na możliwości zagarnięcia ziemi i budynków kościelnych oraz sprawowania wiary w całkowicie niezależnym od państwa i kościoła katolickiego gminie wyznaniowej – zborze.
W 1573r. sejm konwokacyjny uchwalił tzw. akt konfederacji warszawskiej określający zasady utrzymania ładu wewnętrznego w państwie w okresie bezkrólewia. Istotny punkt stanowiło zagwarantowanie pokoju między szlachtą, różniącą w wierze, inaczej dysydentów lub różnowierców.
Unia brzeska ( 1596r.) – spowodowała rozłam w kościele prawosławnym w XVI w. Unia ta między przedstawicielami biskupów prawosławnych, a stolicą Apostolską zawarta w Rzymie. Na mocy unii kościół prawosławny w Rzeczpospolitej miał podporządkować się zwierzchności papieża zachowując jednocześnie tradycje wschodnie, obrzędy i liturgię. Większość wyznawców pozostała jednak wierna prawosławiu. Tych którzy przystąpili do unii brzeskiej nazwano unitami lub grekokatolikami, natomiast wiernych prawosławiu dyzunitami.
3. Unia lubelska 1569r. – unia między Polską a Wielkim Księstwem Litewskim – unia realna.
Unia realna- związek państw mających wspólne niektóre organy władzy, wspólny system monetarny oraz politykę zagraniczną.
Zawarta w 1569r Unia lubelska połączyła dwa równoprawne państwa – Koronę Polską i Wielkie Księstwo Litewskie – w jeden organizm państwowy - Rzeczpospolitą Obojga Narodów.
Rzeczy wspólne: monarchia i sejm, przywileje szlacheckie, polityka zagr4aniczna, moneta, system celny
Rzeczy osobne: urzędy centralne, wojsko, system prawa sądowego.
4. Artykuły henrykowskie – główne zasady ustroju Rzeczpospolitej, miejsce monarchy w systemie politycznym państwa, ramy prawne funkcjonowania sejmu i senatu.
Był to dokument między szlachtą, a wybranym władca. Poddawał politykę wewnętrzną i zagraniczną króla pod kontrolę sejmu, nakazywał monarsze konsultowanie we wszystkich ważniejszych sprawach z rezydującymi u jego boku senatorami.
Sejm konwokacyjny- sejm obradujący w okresie bezkrólewia, ustalający m. In. czas i miejsce elekcji.
5. Liberum veto – praktyka uniemożliwiająca zablokowanie obrad sejmowych przez protestantów pojedynczego posła. Oznaczało to konieczność uzyskania jednogłośnemu zgody wszystkich parlamentarzystów przy podejmowaniu sejmowych uchwał. Zgłoszenie ‘ liberum veto’ powodowało również unieważnienie uchwał podjętych jednogłośnie przed zeznaniem obrad.
6. Panowanie Jana III Sobieskiego
-Sejm uchwalił podatki na wojsko co umożliwiało hetmanowi Janowi Sobieskiemu zebranie armii i pokonanie Turków w bitwie pod Chocimiem w 1673r,.
-Okres kolejnego bezkrólewia po śmierci Michała Wiśniowieckiego zakończył wybór na króla Jana Sobieskiego, któremu drogę na tron Polski utorowało zwycięstwo nad Turcją.
-Na początku panowania Jana III Sobieskiego próbował dokonania zmian w polityce zagranicznej. Sojusz z Brandenburgią którego konsekwencją była kampania wiedeńska, zakończona sukcesem. Zwycięstwo Sobieskiego w wojnie pod Wiedniem ( 1683r.) rozsławiła króla Polskiego w Europie.
- W 1684r. Polska przystąpiła do skierowanej przeciwko Turcji Świętej Ligi ( papiestwo, Habsburgowie, Wenecja, Moskwa)
- Zwycięstwa Jana III Sobieskiego wzmocniły nadszarpnięty wcześniej prestiż Rzeczpospolitej na arenie międzynarodowej. Jednak opozycje magnackie zaniepokojone wzrostem autorytetu monarchy prowadziły ostrą walkę polityczną z królem i próbowały osłabić jego pozycję. Zrywano sejmy, grożono władcy detronizacją.
7. Sejm niemy – 1717r.
Sejm niemy - nazwany został w ten sposób dlatego że w czasie obrad które odbywały się w obecności wojsk rosyjskich i trwały zaledwie jeden dzień. Nie dopuszczono wtedy do głosu nikogo z posłów i senatorów, by uniemożliwić przerwanie sejmu.
Było to kiedy Piotr I wkroczył ze swą armią do RP i podjął się roli rozjemcy w konflikcie między królem a opozycją. August II Wetlin zawdzięczał carowi Rosji utrzymanie się przy władzy w Polsce, ten natomiast miał od tej pory pełną kontrolę nad polityką Rzeczpospolitej.
Decyzje sejmu niemego:
-ograniczono liczbę urzędników Saskich u boku króla na polskim dworze i zakazano im podejmowania decyzji w sprawie Rzeczpospolitej
-ograniczono czas pobytu króla w Saksonii
-zakazano królowi wszczynania wojen ofensywnych
-wprowadzono reformę skarbową
-ograniczono władzę hetmanów
8. Konfederacja w Barze – 1768r.
Konfederacja w Barze, miała na celu obronę wiary katolickiej i wolności. Na czele z J. Pułaskim i M. Krasińskim. Konfederacja ta szybko przekształciła się w masowy ruch zbrojny przeciwko królowi i Rosji, który objął większość ziem Rzeczpospolitej.
9. I rozbiór Rzeczpospolitej – 1772r.
W Petersburgu w 1772r. podpisano trójstronny ‘ traktat rozbiorczy’ . Jako powód zagarnięcia części obszarów, ogłoszono ‘całkowity rozpad państwa’. W rzeczywistości był formą realizacji interesów ościennych mocarstw kosztem Polski. Dla Austrii miał być rekompensatą za utracony na rzecz Prus, Śląsk. Berlin dążył do zajęcia Pomorza Gdańskiego (Prus Królewskich) i połączenia za jego pomocą 2 części swego państwa. Oba kraje z niepokojem patrzyły za wzrost potęgi Rosji. Katarzyna II zgodziła się na to, rekompensując im zdobycie przez Rosję terytorium w Turcji.
10. Sejm rozbiorczy 1773-1775r.
Rosja, Austria i Prusy zażądały od RP uznania warunków I rozbioru, podczas sejmu nadzwyczajnego w latach 1773-1775. Był, jak konfederacja, co miało zapobiec ewentualnemu zarwaniu go, nie obowiązywało więc liberum veto.
W 1773 doszło do ratyfikacji ( zatwierdzenia) traktatów rozbiorowych i umów handlowych.
W 1775 powołano so życia Radę Nieustającą – najwyższą władzę wykonawczą w RP. Celem Rosji, było uczynienie z Rady narzędzia kontroli nad Stanisławem Augustem. Przeciwnicy króla liczyli że instytucja ograniczy władzę monarchy.
W jej skład wchodziło 18 posłów i 18 senatorów, dzieliła się na 5 departamentów:
-interesów Cudzoziemskich -sprawiedliwości
-policji -skarbowy
-wojskowy
Po upływie 2 lat mieli składać przed sejmem sprawozdanie ze swojej pracy.
W 1773r sejm rozbiorowy powołał Komisję Edukacji narodowej (KEN), podległą bezpośrednio królowi. Jej zadaniem było stworzenie jednolitego systemu oświaty na ziemiach RP.
11. Sejm Wielki lub czteroletni (1788-1792)
Na czele ze Stanisławem Małachowskim i Kazimierzem Nestorem Sapiehą (Litwa).
Ugrupowania:
-Stronnictwo patriotyczne, domagali się reform i zerwania związków z Rosją. Na czele z Ignacym Potockim i Adamem Kazimierzem Czartoryskim.
-ugrupowanie dworskie, skupiające zwolenników Stanisława Augusta Poniatowskiego. Dążyło do przeprowadzenia zmian w państwie, bez zrywania więzi z Rosją
-stronnictwo hetmańskie, posłowie związani z hetmanem wielkim koronnym Franciszkiem Ksawerym Branickim, byli przeciwko reformom, a zwłaszcza umocnienia roli monarchy.
Wiosną 1798r Rosja na żądanie sejmu wycofała swoje oddziały wojskowe z obszarów RP.
12. Reformy sejmu Czteroletniego
Rozpoczęto likwidację kolejnych departamentów Rady, gdyż była symbolem uzależnienia od Rosji.
-uchwalono powiększenie liczby wojska polskiego do 100tyś.
-uchwalono stały podatek
-podniesiono opodatkowanie królewszczyzn
-uchwalono przeprowadzenie lustracji królewszczyzn
-wprowadzono nowe podatki w miastach
-przejęto na rzecz skarbu państwa dobra biskupa Krakowskiego
Dochody RP wzrosły dwukrotnie nie były jednak wystarczające napo wołanie 100tysięcznej armii. Liczbę wojska zmniejszono więc do 65tysięcy.
Jan Deliest zorganizował tzw. Czarną procesję - ubrani w czarne stroje (reprezentanci miast królewskich) udali się do Zamku Królewskiego i przedłożyli sejmowi postulaty rozszerzenia praw politycznych mieszczaństwa. Domagali się m. In.: -> przyznania mieszczanom przywilejów nietykalności osobistej i majątkowej.
W marcu 1791r uchwalono – prawo o sejmikach. Wprowadzało ono regulamin obrad sejmikowych, w tym zasadę podejmowania decyzji większością głosów oraz znosiło instrukcje poselskie. Na jego mocy odebrano też prawa polityczne szlachcie, nieposiadającej ziemi.
W kwietniu 1791r uchwalono – prawo o miastach. Byłą to najpoważniejsza reforma społeczna Sejmu Wielkiego:
è Zniesiono zakaz zajmowania się przez szlachtę handlem i rzemiosłem
è mieszczanie uzyskali: nietykalność osobistą, prawo nabywania dóbr ziemskich, dostęp do stanowisk urzędniczych i funkcji oficerskich oraz duchownych, ułatwienie w otrzymywaniu nobilitacji
13. II rozbiór i sytuacja Polski po 1793r.
Prusy wystąpiły z inicjatywą kolejnego rozbioru Polski, domagały się ‘ odszkodowania’ za straty poniesione w wojnie z rewolucyjną Francją. W rozbiorze nie wzięła udziału Austria, zbyt mocno zaangażowana w wojnę z Francją, jednak dostała zapewnienie że w przeszłości otrzyma ‘rekompensatę’.
Konwencja stanowiąca o II rozbiorze Polski została podpisana w styczniu 1793r w Petersburgu.
Zaborcy zażądali zatwierdzenia rozbioru przez Rzeczpospolitą (sejm). Grodno gdzie4 zwołano sejm, stawiał opór by zmusić ich do ustępstw. Rosja aresztowała opotentów i otoczyła izbę wojskiem, co zmusiło sejm do zaakceptowania nabytków terytorialnych Rosji i Prus. Władcą pozostał Stanisław August, funkcję rządu miała pełnić realitywowana Rada Nieustająca.
Stanisław August w zamian za utrzymanie resztek państwowości musiał całkowicie zaakceptować narzucone przez Rosję warunki. Ugoda monarchy była jednak dla większości symbolem narodowej zdrady.
II rozbiór załamał gospodarkę RP co było jedną z przyczyn poważnego kryzysu. Wzrosły ceny, ubożała duża grupa ludzi, pogłębiało się społeczne niezadowolenie. Chciano podjąć walkę zbrojną z zaborcą, a na czele przygotowanego powstania, jako naczelnik miał stanąć Tadeusz Kościuszko.
Jednak wykrycie spisku przez Rosjan spowodowało wydanie decyzji o redukcji polskiego wojska, które zostało częściowo rozwiązane, a częściowo wcielone do armii rosyjskiej.
14. Powstanie Kościuszkowskie 24 marzec 1794r.
1. Tadeusz Kościuszko proklamował ogólnonarodowe powstanie, a jego głównym celem miało być ‘uwolnienie Polski’, przywrócenie oraz zabezpieczenie jego granic. Wydawał odezwy, w których wzywał wszystkich do poparcia masowego powstania. Odwoływał się do takich wartości jak miłość ojczyzny, godność narodowa. Powstanie to było ruchem ogólnonarodowym. Nie zaś tylko szlacheckim, a także mieszczan i najuboższych.
W kwietniu 1794 wybuchło powstanie w Warszawie, nas czele z szewcem Janem Kilińskim. W tym samym, czasie powstanie wybuchło także w Wilnie, pod wodzą płk Jakuba Jasińskiego. Chłopi także przyłączyli się do walki, ich oddziały chłopskie- kosynierzy, walczyły i zwyciężały nad wojskami rosyjskimi w bitwie pod Racławicami ( 4 kwietnia 1794r.).
2. W maju 1794r. pod Połańcem, Kościuszko ogłosił tzw. Uniwersał połaniecki, akt ten potwierdzał sformułowaną w Konstytucji 3 maja zasadę opieki państwa nad stanem chłopskim, znosił osobiste poddaństwo chłopów. Gwarantował i m też nieusuwalność zie3mii i znaczne zmniejszał ciężary pańszczyźniane.
3. Udział mieszczan i chłopów w powstaniu miał istotny wpływ na rozbudzenie świadomości narodowej w warstwach plebejskich. Awanse wojenne wynikały z zasług, nie zaś z urodzenia, co sprzyjało likwidacji barier stanowych i dalszych przemian społecznych.
4. Polscy Jakobini chcieli wykorzystać ogólnonarodowy zryw, do wprowadzenia gruntownych przemian polityczno-społecznych,. Chcieli zniesienia feudalizmu i wprowadzenia ustroju republikańskiego. Nie powiodło się to jednak, ze wg na zbyt słabe mieszczaństwo.
15. III rozbiór Rzeczpospolitej – 1795r
1. Klęska Kościuszki w bitwie pod Maciejowicami zadecydowała o upadku powstania.
2. W 1795r po wielomiesięcznych negocjacjach, Rosja, Prusy i Austria podzieliły między siebie resztki okrojonej już wcześniej RP. Król Stanisław August abdykował, co oznaczało ostateczny kres istnienia Rzeczpospolitej.
3. Wg szkoły krakowskiej- szlachecka anarchia, słabość władcy centralnej i niechęć do zmian, były głównymi przyczynami upadku Polski.
16. Księstwo Warszawskie i udział Polaków w wojnach napoleońskich.
1.W 1797r. we Włoszech powstały Legiony Polskie pod dowództwem J.H. Dąbrowskiego. Legiony oficjalnie podlegały Francji. Jednak po zawarciu przez Francję traktatu pokojowego z Austrią, stało się jasne ze RP nie zostanie odbudowana.
2. Utworzenie księstwa Warszawskiego:
W 1807r. zgodnie z postanowieniami traktatu z Tylży z ziem II o II zaboru pruskiego, utworzono Księstwo Warszawskie, niezależne od Francji. O jego systemie politycznym decydował Napoleon, który narzucał Księstwu konstytucję, oraz francuski kodeks cywilny.
3. Ustrój społeczno-polityczny i gospodarka Księstwa Warszawskiego.
Konstytucja opierała się na równości wobec prawa, gwarancji własności prywatnej i wolności wyznania. Połączone było unią personalną z Saksonią. Księciem został Fryderyk August, który miał średnie kompetencje, ograniczona została z kolei rola sejmu.
Prawa polityczne miała nie tylko szlachta, lecz nadal mieli oni dominującą pozycję polityczną. Sejm składał się z posłów, którzy wybierani byli na sejmikach szlacheckich, deputowani z niższych stanów, Ci wybierani przez zgromadzenie gminne i w mniejszej ilości. Prawo głosu ograniczono wysokim cenzusem majątkowym, lecz osoby uboższe z odpowiednim wykształceniem lub z zasługami dla państwa, także je posiadali.
W 1807r. król Fryderyk August ogłosił tzw. dekret grudniowy. Przyznał ziemianom pełne prawo własności chłopskich gospodarstw. Aby uzyskać zgodę pana na opuszczenie wsi, musiał zostawić pole obsiane oraz dobytek, co w praktyce nadal pozostawiało chłopów przywiązanych do ziemi.
Kryzys ekonomiczny Księstwa Warszawskiego, był uwarunkowany, odcięciem państwa od Bałtyku i konieczność przystąpienia do blokady kontynentalnej, ograniczyły eksport artykułów rolnych i produktów leśnych. Spadły dochody folwarków, rosło ich zadłużenie. Przemysł był w zbyt wczesnej fazie rozwoju, aby go wesprzeć, wprowadzono wysokie cła na towary importowe.
Konstytucja i Kodeks Napoleona wprowadziły głębokie zmiany społeczne:
-mieszczanie dopuszczeni doi posiadania ziemi
-powstanie warstwy ziemiańskiej (szlachta i część mieszczaństwa)
-powszechne sądownictwo
-scentralizowano biurokrację i śluby cywilne
4. Udział Polaków w wojnach napoleońskich (1808-1809)
Polskie wojska stoczyły z Austryjakami bitwę pod Raszynem (1809). Starcie zostało nierozstrzygnięte. Książę J. Poniatowski postanowił wycofać swe wojska z oddać stolicę nieprzyjacielowi. Później oddziały Poniatowskiego uderzyły na ziemie polskie, pod zaborem austriackim i w błyskawicznej kampanii zajęły Lublin, Sandomierz, Zamość, Kraków i Lwów.
5. Upadek Księstwa Warszawskiego
W 1812r. wybuchła wojna francusko-rosyjska i wydawało się że nadszedł czas przyłączenia zaboru rosyjskiego z Księstwem i odbudowy Rzeczpospolitej. Jednak armia Napoleona poległa i w 1813r cały obszar księstwa Warszawskiego znalazł się pod okupacją.
6. Bilans sprawy polskiej w czasach napoleońskich.
Napoleon traktował polaków instrumentalnie, wykorzystywał ich w budowie swojego imperium. W polakach wywoływało to rozgoryczenie i rozczarowanie. Lecz Polacy przelaną krwią udowodnili swe oddanie ojczyźnie
-Księstwo Warszawskie stanowiło kontynuację państwowości polskiej, w czasach odbudowano szkolnictwo, rozwijały się instytucje kulturalne, przywrócono język polski w urzędach
-nowy kodeks cywilny wymusił unowocześnienie instytucji politycznych i ustroju społeczno-gospodarczego części ziem polskich.
17. Kongres wiedeński- wrzesień 1814r, Wiedeń
Obrady kongresu pokojowego który miał na celu przywrócić kształt terytorialny stosunki polityczne sprzed okresu rewolucji francuskiej i epoki napoleońskiej.
Główną role odgrywali przedstawiciele 4 mocarstw: Austrii, Rosji, Prus oraz wysłannicy Wielkiej Brytanii.
Obrady podzielono na 10 komisji roboczych, które miały się zająć przede wszystkim sprawami dyplomatycznymi, wolnością żeglugi, przywrócenia granic europejskich sprzed rewolucji oraz handlem niewolnikami. Głos decydujący we wszystkich sprawach należał jednak do Komisji Ogólnej, którą tworzyli przedstawiciele 6 państw.
Na kongresie przyjęto 2 zasady, które miały zapewnić trwałość stosunków politycznych w Europie: legitymizmu i równowagi sił.
· równowagę sił zabiegała przede wszystkim Anglia, obawiając się nadmiernego wzrostu znaczenia któregoś z państw Europejskich.
· Legitymizm- opracowany został przez przedstawiciela francuskiego rządu, Karola Talleyranda, zgodnie z tą zasadą żaden z władców nie mógł być usunięty przez poddanych (wszyscy monarchowie obaleni przez Napoleona mieli powrócić na trony). Miał gwarantować ich prawo do dziedzictwa i władzy, jednocześnie był próbą przeciwstawienia się hasłom oświeceniowym o prawie narodów do stanowienia o własnym losie.
18. Zaborcy Polski w pierwszej połowie XIX w.
I Prusy:
-zniesienie poddaństwa chłopów (1807) i rozpoczęcie uwłaszczenia chłopów (1811)
- zlikwidowano też inne pozostałości feudalizmu, takie jak monopol szlachty na posiadanie ziemi, czy przymus cechowy
-reformy te nazywano później ‘pruską drogą do kapitalizmu’. Wprowadzone były odgórnie przez elity państwa pruskiego.
-rządy Fryderyka Wilhelma III, oparte były na policji, wojsku, kościele protestanckim
-Fryderyk Wilhelm IV złagodził nieco cenzurę
-likwidowanie analfabetyzmu na ziemiach zaboru
II Rosja:
- prawosławie, religia państwowa
-powolna industrializacja i budowa linii kolejowych
-brak rozwiązań kwestii chłopskiej
-w grudniu 1825r, powstanie dekabrystów, próba wywołania powstania przez oficerów po śmierci cara. Było ono jednak źle przygotowane i ograniczone tylko do Petersburgu.
- nowy car Mikołaj I nie był skłonny do żadnych reform wewnętrznych
III Wojna Krymska (1853-1856)
Turcja z Rosją, próba przejęcia przez Rosję cieśnin czarnomorskich. Po stronie Turcji stanęły: W. Brytania, Francja a także Piemont. Działania wojenne toczyły się głównie na Krymie.
Rosja była stroną pokonaną a pokój paryski – podpisano w 1839r. Zabraniał on Rosji posiadania floty na Morzu czarnym i twierdz na jego wybrzeżu.
IV Austria:
-państwo absolutne, policyjne, zbiurokratyzowane i scentralizowane
-germanizacja
-poddaństwo chłopów
-dyspozycje regionalne pod względem industrializacji i budowy kolei
-Galicja (ziemie polskie pod zaborem) były jednym z najbardziej zacofanych obszarów Austrii
-w polityce zagranicznej Austria stała na straży porządku kongresu wiedeńskiego
19. Geneza Wiosny Ludów ( 1848-1849)
Czynnikami ożywienia politycznego, powstań i rewolucji w Europie były m. In.
...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]