[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Wołodkiewicz Witold"Historia prawa rzymskiego"WprowadzenieRozdział I. Znaczenie nauki prawa rzymskiego§ 1. Rola prawa rzymskiego w nauczaniu prawaLiteratura: H. Kupiszewski, Znaczenie prawa rzymskiego dla współczesnoci, PiP36/1981, z. 8 s. 69-80; B. Łapicki, Aktualnoć prawa rzymskiego, PiP 1/1946, z. 2, s. 71-74;J. Sowlel, O współczesnych wartociach prawa rzymskiego, Przeglšd Humanistyczny 20/1976,s. 85-93; tenże, Rola prawa rzymskiego w kształtowaniu polskiej kultury prawnej, [w:]Tradycja antyczna w kulturze europejskiej - perspektywa polska, Warszawa 1995, s. 47-69;W. Wolodkiewicz, Prawoznawstwo w poglšdach i ujęciu Encyklopedystów, Warszawa 1990;M Zolnierczuk, Rola prawa rzymskiego w kształtowaniu polskiego prawnika. Rzeszow-skie Zeszyty Naukowe. Prawo-Ekonomia-Rolnictwo 1/1983, s. 7-20.Obecnoć prawa rzymskiego w uniwersyteckim nauczaniu prawa stanowi- lła i stanowi przedmiot goršcych dyskusji. Reformatorzy studiów prawniczychpodkrelali i podkrelajš potrzebę takiego ułożenia programu wykładanychmaterii, aby dać absolwentowi zasób wiadomoci dajšcy najlepsze przygoto-; wfflie do wykonywania zawodu prawnika, zawodu majšcego wielkie znacze-nie dla właciwego funkcjonowania społeczeństwa. Podkrelał to wyranieJustynian - kodyfikator prawa i reformator studiów prawniczych. W konstytu-cji Omem, która wprowadzała nowš ordynację studiów prawniczych, pouczałon profesorów, by wykładajšc studentom poszczególne kwestie, według okre-lonej kolejnoci, starali się uczynić ich najlepszymi i najbardziej wykształ-conymi" (Const. Omnem, pr.: ut ex hoc optimi atque erudissimi efficiantur).Owiecony kanclerz króla francuskiego Ludwika XV, Henri-Francoisd'Aguesseau, w instrukcji dotyczšcej studiów prawniczych, pisał: młody czło-wiek, który pragnie powięcić się wykonywaniu funkcji adwokata królew-skiego i który pragnie osišgnšć w tym zawodzie dobre rezultaty, powinienprzygotować się do tego dwoma sposobami: przez studia i przez rodzaj prak-tyki. Jedno bez drugiego może go przygotować jedynie niedoskonale do wy-konywania zawodu prawnika".Nb. l2 Rozdział I. Znaczenie nauki prawa rzymskiegoIdeał owieconego prawnika został przedstawiony w Encyklopedii Dide-rota. Prawnik, który zasługiwałby na miano prawoznawcy (jurisconsulte), niepowinien ograniczać się jedynie do studiowania aktualnie obowišzujšcych ustawswego kraju, lecz powinien poznać również ich szersze tło. Powinien umiećłšczyć teorię prawa z praktykš, mieć głębokš znajomoć nie tylko ustaw,lecz i ich poczštków i okolicznoci, w których one powstawały. Powinienznać sens i ducha ustaw oraz postępy wiedzy prawniczej i przemiany, któreprzechodziła".Reformatorzy studiów prawniczych podkrelali zazwyczaj niedostatki do-tychczasowego stanu nauczania prawa. Kwestionowali głównie niektóre wy-kładane przedmioty i postulowali wprowadzenie innych, bardziej ich zda-niem potrzebnych do kształcenia przyszłego prawnika.W dyskusjach nad programami studiów prawniczych wiele miejsca zaj-mowała i zajmuje kwestia wykładu prawa rzymskiego. Zwolennicy modelustudiów prawniczych, traktowanych jako studia dajšce ogólnš formację inte-lektualnš, podkrelali zazwyczaj przydatnoć prawa rzymskiego jako dyscypli-ny dajšcej podstawę historyczš i dogmatycznš w kształceniu prawnika. Ne-gowali rolę prawa rzymskiego ci, którzy opowiadali się za modelem studiówprawniczych jako studiów czysto praktycznych, majšcych nauczyć absolwen-ta jedynie znajomoci przepisów prawa obowišzujšcego. Przedmioty ogólne(w tym przede wszystkim prawo rzymskie) sš uważane przez zwolennikówtakiego modelu studiów za niepotrzebny balast.W programach studiów prawniczych na uniwersytetach polskich nauka pra-wa rzymskiego odbywa się na pierwszych latach studiów. Nauczanie to do-tyczy głównie rzymskiego prawa prywatnego. Prawo rzymskie stanowi jedenz przedmiotów historycznych. Jest to jednak szczególny przedmiot historycz-ny, który może być również traktowany jako wprowadzenie do podstawo-wych pojęć współczesnego prawa prywatnego.§ 2. Znaczenie terminu prawo rzymskie"Literatura: M. Kuryfowicz, Historia, s. 7-12; W. Wolodkiewicz, Reżimy autorytarnea prawo rzymskie, CPH 45/1993, z. 1-2, s. 437-444; tenże. Dialog Solona i Justynianau Fenelona a dyskusja o prawie rzymskim w Polsce XVIII wieku, CPH 40/1988, z. 2,s. 249-260.2 Termin prawo rzymskie" używany bywa w rozmaitych znaczeniach, bu-dzi też często sprzeczne skojarzenia. Włoski uczony Riccardo Orestano po-daje aż szeć znaczeń tego terminu:§ 2. Znaczenie terminu prawo rzymskie" 31) prawo historyczne starożytnego Rzymu, które rozwijało się i obowišzywałood najdawniejszych znanych nam pomników prawnych Rzymu (główniewydanej w połowie V wieku p.n.e. ustawy XII tablic), aż do kodyfikacjidokonanej w połowie VI wieku n.e. przez Justyniana;2) tradycja romanistyczna w historii formowania się prawodawstw (głównieeuropejskich) opartych na prawie rzymskim skodyfikowanym przez Justyniana;3) prawo powszechne" (ius commune), to jest system prawny stworzonyw redniowiecznej Europie na gruncie m.in. prawa rzymskiego, który od-działywał na praktykę i doktrynę prawnš licznych państw europejskich;4) pandektystyka" (usus modernus pandectarum), traktowana jako współ-czesne prawo rzymskie. Ten kierunek badań nad prawem rzymskim osišg-nšł swe apogeum w XIX-wiecznej niemieckiej szkole historycznej, którawypracowała, na jego podstawie i w oparciu o założenia racjonalizmu,naturalizmu prawnego i liberalizmu, szereg konstrukcji teoretycznych i prak-tycznych ważnych dla dzisiejszej nauki prawa cywilnego;5) nauka prawa rzymskiego, rozwijana jako dyscyplina naukowa i przedmiotnauczania w uniwersytetach;6) romanizm" (włoskie - romanesimo). Orestano rozumie tu prawo rzym-skie jako ideę nie odpowiadajšcš żadnemu konkretnemu porzšdkowi praw-nemu, która jest jedynie hipostazš licznych i różnorodnych dšżeń, któreposługujš się wprawdzie pojęciem prawa rzymskiego, ale rozumiejš je naswój, na ogół raczej dowolny sposób. Tak rozumiane wprawo rzymskieŤsłużyć może do różnych celów: czasem jest czym, dzięki czemu możnasię wzmocnić - wtedy też chwali się je głono i wypisuje na sztandarach;czasem za jest tylko synonimem złego prawa, które trzeba stanowczo zwal-czać" (Orestano, s. 457).To ostatnie znaczenie pojawia się często we współczesnych dyskusjach 3nad prawem rzymskim i jego rolš w formowaniu się prawa oraz w edukacjiprawniczej. Ten rodzaj podejcia do prawa rzymskiego można było obserwo-wać szczególnie w okresie Owiecenia. Prawo rzymskie było postrzegane przezjednych jako idealny wzorzec stanowišcy wyraz prawa naturalnego i podsta-wę całej wiedzy prawniczej; przez innych jako przykład prawa niejasnego,zagmatwanego, nieetycznego, które powinno być zastšpione prawem nowym,słusznym i racjonalnym (por. Nb. 433). Przykładem takiego, iracjonalnegopodejcia do prawa rzymskiego może być stosunek do niego w państwachtotalitarnych (por. Nb. 436-438). Stwarzanie mitycznych wrogów lub przyja-ciół jest typowš, orwelliańskš" wręcz cechš, reżymów totalitarnych.Przykładów rozumienia prawa rzymskiego" jako pewnego abstrakcyjnegomodelu może dostarczyć też literatura piękna. W opublikowanym w poczštkachNb. 34 Rozdział I. Znaczenie nauki prawa rzymskiegoXVIII wieku, przez Fenelona, dialogu Solona z Justynianem, autor ustami So-lona tak krytykuje zbiór prawa rzymskiego stworzony przez pozbawionego zasadetycznych Justyniana: Ty za nikogo nie uczyniłe dobrym, ani szczęliwym,przez twój chełpliwy zbiór prawa, stšd wnoszę, że wart jest on tylko ognia".W literaturze XX wieku prawo rzymskie" jest niejednokrotnie postrzega-ne jako symbol państwa praworzšdnego, stanowišcy przeciwieństwo totalitar-nej przemocy: Louis Aragon nadał jednej ze swych nowel ze zbioru Niewolai wielkoć Francji", nawišzujšcego do brutalnej przemocy hitlerowskiej oku-pacji, wymowny tytuł Prawo rzymskie przestało istnieć", za polski poetaMieczysław Jastrun w wierszu pt. Z pamiętnika byłego więnia obozów kon-centracyjnych" pisał:Żyłem w latach,Gdy mord masowy miał sankcję najwyższšPaństwa, w którym prawo rzymskie przestało istnieć.To okropne, że ludzie zaczęli się przyzwyczajaćDo faktu, że prawo rzymskie przestało istnieć,Że mierć z ręki kata jest rzeczš pospolitš,A ludzka rzecz jest wymysłem i przesšdemWolnomylicieli...4 Zależnie od tego, które sporód podanych znaczeń terminu prawo rzym-skie" przyjmie się za punkt wyjcia, różnie kształtujš się oceny tego prawa.Niektórzy uważajš, że było ono doskonałym, wzajemnie niesprzecznym, spra-wiedliwym systemem prawa, w którym przejawiały się tak uniwersalne war-toci etyczne, jak aequitas (słusznoć), iustitia (sprawiedliwoć), humanitas(życzliwoć wobec człowieka), dignitas (uczciwoć); inni - że stanowiło prze-jaw niesprawiedliwoci, niewolnictwa, tyranii. Jeszcze inni traktujš prawo rzym-sYtó \aVo TAe^TT.eW^ \)a\aA ,,magvc7.n^, vi\CTOzvffpL\a\^c\\ form\Ae^. ^-szcze inni akcentuj š historyczne znaczenie prawa rzymskiego jako tego.^toreodegrało i wcišż odgrywa pierwszorzędnš rolę w procesie rozwoju prawa,stanowišc tak podstawę współczesnych systemów prawnych, jak i wspólnyjęzyk dajšcy możnoć porozumiewania się prawników różnych krajów i sy-stemów prawnych.§ 3. Znaczenie prawa rzymskiego w dziejach prawa w EuropieLiteratura: W. Bojarski, W. Dajczak, A. Sokola, Verba iuris. Reguły i kazusy prawarzymskiego, Toruń 1995, s. 11-51; T. Giaro, Prawda dogmatyczna i ponadczasowoc"Nb. 4§ 3. Znaczenie prawa rzymskiego w dziejach prawa w Europie 5jurysprudencji rzymskiej, CPH 40/1988, z. l, s.... [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl audipoznan.keep.pl
Wołodkiewicz Witold"Historia prawa rzymskiego"WprowadzenieRozdział I. Znaczenie nauki prawa rzymskiego§ 1. Rola prawa rzymskiego w nauczaniu prawaLiteratura: H. Kupiszewski, Znaczenie prawa rzymskiego dla współczesnoci, PiP36/1981, z. 8 s. 69-80; B. Łapicki, Aktualnoć prawa rzymskiego, PiP 1/1946, z. 2, s. 71-74;J. Sowlel, O współczesnych wartociach prawa rzymskiego, Przeglšd Humanistyczny 20/1976,s. 85-93; tenże, Rola prawa rzymskiego w kształtowaniu polskiej kultury prawnej, [w:]Tradycja antyczna w kulturze europejskiej - perspektywa polska, Warszawa 1995, s. 47-69;W. Wolodkiewicz, Prawoznawstwo w poglšdach i ujęciu Encyklopedystów, Warszawa 1990;M Zolnierczuk, Rola prawa rzymskiego w kształtowaniu polskiego prawnika. Rzeszow-skie Zeszyty Naukowe. Prawo-Ekonomia-Rolnictwo 1/1983, s. 7-20.Obecnoć prawa rzymskiego w uniwersyteckim nauczaniu prawa stanowi- lła i stanowi przedmiot goršcych dyskusji. Reformatorzy studiów prawniczychpodkrelali i podkrelajš potrzebę takiego ułożenia programu wykładanychmaterii, aby dać absolwentowi zasób wiadomoci dajšcy najlepsze przygoto-; wfflie do wykonywania zawodu prawnika, zawodu majšcego wielkie znacze-nie dla właciwego funkcjonowania społeczeństwa. Podkrelał to wyranieJustynian - kodyfikator prawa i reformator studiów prawniczych. W konstytu-cji Omem, która wprowadzała nowš ordynację studiów prawniczych, pouczałon profesorów, by wykładajšc studentom poszczególne kwestie, według okre-lonej kolejnoci, starali się uczynić ich najlepszymi i najbardziej wykształ-conymi" (Const. Omnem, pr.: ut ex hoc optimi atque erudissimi efficiantur).Owiecony kanclerz króla francuskiego Ludwika XV, Henri-Francoisd'Aguesseau, w instrukcji dotyczšcej studiów prawniczych, pisał: młody czło-wiek, który pragnie powięcić się wykonywaniu funkcji adwokata królew-skiego i który pragnie osišgnšć w tym zawodzie dobre rezultaty, powinienprzygotować się do tego dwoma sposobami: przez studia i przez rodzaj prak-tyki. Jedno bez drugiego może go przygotować jedynie niedoskonale do wy-konywania zawodu prawnika".Nb. l2 Rozdział I. Znaczenie nauki prawa rzymskiegoIdeał owieconego prawnika został przedstawiony w Encyklopedii Dide-rota. Prawnik, który zasługiwałby na miano prawoznawcy (jurisconsulte), niepowinien ograniczać się jedynie do studiowania aktualnie obowišzujšcych ustawswego kraju, lecz powinien poznać również ich szersze tło. Powinien umiećłšczyć teorię prawa z praktykš, mieć głębokš znajomoć nie tylko ustaw,lecz i ich poczštków i okolicznoci, w których one powstawały. Powinienznać sens i ducha ustaw oraz postępy wiedzy prawniczej i przemiany, któreprzechodziła".Reformatorzy studiów prawniczych podkrelali zazwyczaj niedostatki do-tychczasowego stanu nauczania prawa. Kwestionowali głównie niektóre wy-kładane przedmioty i postulowali wprowadzenie innych, bardziej ich zda-niem potrzebnych do kształcenia przyszłego prawnika.W dyskusjach nad programami studiów prawniczych wiele miejsca zaj-mowała i zajmuje kwestia wykładu prawa rzymskiego. Zwolennicy modelustudiów prawniczych, traktowanych jako studia dajšce ogólnš formację inte-lektualnš, podkrelali zazwyczaj przydatnoć prawa rzymskiego jako dyscypli-ny dajšcej podstawę historyczš i dogmatycznš w kształceniu prawnika. Ne-gowali rolę prawa rzymskiego ci, którzy opowiadali się za modelem studiówprawniczych jako studiów czysto praktycznych, majšcych nauczyć absolwen-ta jedynie znajomoci przepisów prawa obowišzujšcego. Przedmioty ogólne(w tym przede wszystkim prawo rzymskie) sš uważane przez zwolennikówtakiego modelu studiów za niepotrzebny balast.W programach studiów prawniczych na uniwersytetach polskich nauka pra-wa rzymskiego odbywa się na pierwszych latach studiów. Nauczanie to do-tyczy głównie rzymskiego prawa prywatnego. Prawo rzymskie stanowi jedenz przedmiotów historycznych. Jest to jednak szczególny przedmiot historycz-ny, który może być również traktowany jako wprowadzenie do podstawo-wych pojęć współczesnego prawa prywatnego.§ 2. Znaczenie terminu prawo rzymskie"Literatura: M. Kuryfowicz, Historia, s. 7-12; W. Wolodkiewicz, Reżimy autorytarnea prawo rzymskie, CPH 45/1993, z. 1-2, s. 437-444; tenże. Dialog Solona i Justynianau Fenelona a dyskusja o prawie rzymskim w Polsce XVIII wieku, CPH 40/1988, z. 2,s. 249-260.2 Termin prawo rzymskie" używany bywa w rozmaitych znaczeniach, bu-dzi też często sprzeczne skojarzenia. Włoski uczony Riccardo Orestano po-daje aż szeć znaczeń tego terminu:§ 2. Znaczenie terminu prawo rzymskie" 31) prawo historyczne starożytnego Rzymu, które rozwijało się i obowišzywałood najdawniejszych znanych nam pomników prawnych Rzymu (główniewydanej w połowie V wieku p.n.e. ustawy XII tablic), aż do kodyfikacjidokonanej w połowie VI wieku n.e. przez Justyniana;2) tradycja romanistyczna w historii formowania się prawodawstw (głównieeuropejskich) opartych na prawie rzymskim skodyfikowanym przez Justyniana;3) prawo powszechne" (ius commune), to jest system prawny stworzonyw redniowiecznej Europie na gruncie m.in. prawa rzymskiego, który od-działywał na praktykę i doktrynę prawnš licznych państw europejskich;4) pandektystyka" (usus modernus pandectarum), traktowana jako współ-czesne prawo rzymskie. Ten kierunek badań nad prawem rzymskim osišg-nšł swe apogeum w XIX-wiecznej niemieckiej szkole historycznej, którawypracowała, na jego podstawie i w oparciu o założenia racjonalizmu,naturalizmu prawnego i liberalizmu, szereg konstrukcji teoretycznych i prak-tycznych ważnych dla dzisiejszej nauki prawa cywilnego;5) nauka prawa rzymskiego, rozwijana jako dyscyplina naukowa i przedmiotnauczania w uniwersytetach;6) romanizm" (włoskie - romanesimo). Orestano rozumie tu prawo rzym-skie jako ideę nie odpowiadajšcš żadnemu konkretnemu porzšdkowi praw-nemu, która jest jedynie hipostazš licznych i różnorodnych dšżeń, któreposługujš się wprawdzie pojęciem prawa rzymskiego, ale rozumiejš je naswój, na ogół raczej dowolny sposób. Tak rozumiane wprawo rzymskieŤsłużyć może do różnych celów: czasem jest czym, dzięki czemu możnasię wzmocnić - wtedy też chwali się je głono i wypisuje na sztandarach;czasem za jest tylko synonimem złego prawa, które trzeba stanowczo zwal-czać" (Orestano, s. 457).To ostatnie znaczenie pojawia się często we współczesnych dyskusjach 3nad prawem rzymskim i jego rolš w formowaniu się prawa oraz w edukacjiprawniczej. Ten rodzaj podejcia do prawa rzymskiego można było obserwo-wać szczególnie w okresie Owiecenia. Prawo rzymskie było postrzegane przezjednych jako idealny wzorzec stanowišcy wyraz prawa naturalnego i podsta-wę całej wiedzy prawniczej; przez innych jako przykład prawa niejasnego,zagmatwanego, nieetycznego, które powinno być zastšpione prawem nowym,słusznym i racjonalnym (por. Nb. 433). Przykładem takiego, iracjonalnegopodejcia do prawa rzymskiego może być stosunek do niego w państwachtotalitarnych (por. Nb. 436-438). Stwarzanie mitycznych wrogów lub przyja-ciół jest typowš, orwelliańskš" wręcz cechš, reżymów totalitarnych.Przykładów rozumienia prawa rzymskiego" jako pewnego abstrakcyjnegomodelu może dostarczyć też literatura piękna. W opublikowanym w poczštkachNb. 34 Rozdział I. Znaczenie nauki prawa rzymskiegoXVIII wieku, przez Fenelona, dialogu Solona z Justynianem, autor ustami So-lona tak krytykuje zbiór prawa rzymskiego stworzony przez pozbawionego zasadetycznych Justyniana: Ty za nikogo nie uczyniłe dobrym, ani szczęliwym,przez twój chełpliwy zbiór prawa, stšd wnoszę, że wart jest on tylko ognia".W literaturze XX wieku prawo rzymskie" jest niejednokrotnie postrzega-ne jako symbol państwa praworzšdnego, stanowišcy przeciwieństwo totalitar-nej przemocy: Louis Aragon nadał jednej ze swych nowel ze zbioru Niewolai wielkoć Francji", nawišzujšcego do brutalnej przemocy hitlerowskiej oku-pacji, wymowny tytuł Prawo rzymskie przestało istnieć", za polski poetaMieczysław Jastrun w wierszu pt. Z pamiętnika byłego więnia obozów kon-centracyjnych" pisał:Żyłem w latach,Gdy mord masowy miał sankcję najwyższšPaństwa, w którym prawo rzymskie przestało istnieć.To okropne, że ludzie zaczęli się przyzwyczajaćDo faktu, że prawo rzymskie przestało istnieć,Że mierć z ręki kata jest rzeczš pospolitš,A ludzka rzecz jest wymysłem i przesšdemWolnomylicieli...4 Zależnie od tego, które sporód podanych znaczeń terminu prawo rzym-skie" przyjmie się za punkt wyjcia, różnie kształtujš się oceny tego prawa.Niektórzy uważajš, że było ono doskonałym, wzajemnie niesprzecznym, spra-wiedliwym systemem prawa, w którym przejawiały się tak uniwersalne war-toci etyczne, jak aequitas (słusznoć), iustitia (sprawiedliwoć), humanitas(życzliwoć wobec człowieka), dignitas (uczciwoć); inni - że stanowiło prze-jaw niesprawiedliwoci, niewolnictwa, tyranii. Jeszcze inni traktujš prawo rzym-sYtó \aVo TAe^TT.eW^ \)a\aA ,,magvc7.n^, vi\CTOzvffpL\a\^c\\ form\Ae^. ^-szcze inni akcentuj š historyczne znaczenie prawa rzymskiego jako tego.^toreodegrało i wcišż odgrywa pierwszorzędnš rolę w procesie rozwoju prawa,stanowišc tak podstawę współczesnych systemów prawnych, jak i wspólnyjęzyk dajšcy możnoć porozumiewania się prawników różnych krajów i sy-stemów prawnych.§ 3. Znaczenie prawa rzymskiego w dziejach prawa w EuropieLiteratura: W. Bojarski, W. Dajczak, A. Sokola, Verba iuris. Reguły i kazusy prawarzymskiego, Toruń 1995, s. 11-51; T. Giaro, Prawda dogmatyczna i ponadczasowoc"Nb. 4§ 3. Znaczenie prawa rzymskiego w dziejach prawa w Europie 5jurysprudencji rzymskiej, CPH 40/1988, z. l, s.... [ Pobierz całość w formacie PDF ]