Henryk Walezy.
- urodził się: 1551, zmarł: 1589
- na tronie w latach: 1573 - 1574
- poprzednik: Zygmunt II August
- następca: Stefan Batory
- syn Henryka II de Valois, króla Francji i Katarzyny Medycejskiej
- żona: nie miał żony podczas panowania w Polsce
- dzieci nie miał
- przydomek :
Walezy, to spolszczona forma nazwiska rodowego Henryka - de Valois.
Władca prywatnie.
Henryk Walezy był synem Henryka II de Valois, króla Francji i Katarzyny Medycejskiej. Jego brat, Karol IX, był aktualnym królem francuskim. Matka za wszelką cenę chciała osadzić wszystkich swych synów na tronie, i gdy nie powiodły się inne plany wobec Henryka, zdecydowała się starać o egzotyczny dla Francuzów tron polski.
Henryk Walezy obejmując władzę w Polsce miał 23 lata i niewiele doświadczenia politycznego. Był wszechstronnie wykształcony, odważny i niezwykle ambitny. Henryk lubił wspaniałe, zdobione drogimi kamieniami stroje, nosił biżuterię i używał pachnideł. Miał przekłute uszy i nosił podwójne, wysadzane perłami, kolczyki z wisiorkami. W Polsce powszechnie uznano te upodobania za przejaw zniewieściałości. Na dworze Henryka było wielu mężczyzn malujących sobie twarze, strojących się w klejnoty i perfumy. Podobno niektórzy z nich pełnili rolę królewskich kochanek. Henryk nie znał polskiego, więc udział w życiu publicznym niezmiernie go nudził. Wieczory i noce spędzał na rozrywkach, za dnia najchętniej spał. Aby uniknąć przyjmowania interesantów potrafił spędzić dwa tygodnie w łóżku, pozorując chorobę. Grał w karty i przegrywał olbrzymie sumy, pobierane ze skarbu państwa. Na wydawanych przez króla ucztach występowały nagie dziewczęta. Zachowywał się jak rozkapryszone dziecko i nie traktował poważnie obowiązków królewskich.
Uzgadniając elekcję Walezego, planowano jego małżeństwo z Anną Jagiellonką, siostrą Zygmunta II Augusta. Była ona jednak starsza od Henryka prawie o 30 lat, toteż młody król nie spieszył się z małżeństwem. Otrzymawszy wiadomość o chorobie i śmierci brata, Henryk potajemnie wyjechał do Francji.
Działalność publiczna.
Henryk de Valois panował w Polsce zaledwie pół roku. Musiał pokonać wielu kontrkandydatów do tronu, wśród nich tak potężnego, jak arcyksiążę Ernest Habsburg. Poseł francuski w Polsce był zręcznym politykiem. Obiecywał wszystkim wszystko, byle tylko zapewnić swemu panu koronę. Musiał przy tym uporać się z poważnymi obawami szlachty związanymi z wieściami o udziale francuskiej rodziny królewskiej w rzezi hugenotów w noc Świętego Bartłomieja w Paryżu. Konkurenci sprytnie wykorzystywali te wiadomości, przedstawiając Henryka jako głównego sprawcę rzezi paryskiej. Wzburzona szlachta, obawiała się, że Henryk urządzi nad Wisłą drugą "noc Świętego Bartłomieja". Talent francuskiego posła i przekonanie większości szlachty, że Walezjusz, rządząc w Polsce i tak "będzie musiał raczej bać się poddanych, a nie poddani jego", doprowadziły do wyboru Henryka na tron. Szlachta, osadzając na tronie nieznanego bliżej kandydata, postanowiła zabezpieczyć się przed ewentualnymi niespodziankami. Uchwalono słynną Konfederację Warszawską (rok 1573), która miała być gwarancją pokoju religijnego. Inne warunki postawione wybranemu w wolnej elekcji Henrykowi zawierały tzw. pacta conventa(1573) oraz artykuły henrykowskie. Umieszczono w nich zarówno osobiste zobowiązania władcy jak i prawno - publiczne obowiązki monarchy oraz określono ustrój państwa i warunki wypowiedzenia posłuszeństwa królowi. Inne uzgodnienia (postulatea polonica) szły tak daleko, że można je określić jako ingerencją w wewnętrzne sprawy Francji. Zobowiązywały one Walezego do wprowadzenia tam tolerancji religijnej, amnestii dla hugenotów i przerwania oblężenia twierdz hugenockich. Poseł francuski zaprzysiągł wszystko. Decyzja o elekcji odciągnęła Henryka od oblężenia hugenockiej twierdzy La Rochelle.
Henryk Walezy próbował stawiać opór podczas zaprzysięgania artykułów henrykowskich w katedrze Notre Dame w Paryżu. Wtedy to magnaci polscy zagrozili, że jeśli nie potwierdzi zasad tolerancji - nie zostanie królem (słynne: si non iurabis, non regnabis). Podobna scena powtórzyła się potem w katedrze wawelskiej podczas koronacji. Krótkie rządy Walezego nie przyniosły liczących się efektów politycznych. Król unikał spełniania swych obowiązków monarszych. Jego polityka personalna i rozdawnictwo dóbr ludziom niegodnym wywoływało oburzenie szlachty. Nieznajomość polskiego prawa, izolacja od otoczenia (nieznajomość języka polskiego), odmienne tradycje polityczne i sposób myślenia uniemożliwiły Walezemu szybkie wejście w rolę polskiego monarchy, a szlachcie uświadomiły, że jego wybór był nieporozumieniem.
Na sytuację nakładały się różnice w kulturze obyczajowej polskiego i francuskiego dworu. Król na wiadomość o śmiertelnej chorobie brata, postanowił wyjechać do Francji i objąć tam koronę (czerwiec roku 1574). Uciekł potajemnie, w nocy, pozostawiając ukryte listy do senatu i szlachty. Szlachta próbowała zemścić się na pozostawionych w Krakowie Francuzach, ale w obronę wzięła ich Anna Jagiellonka. Henryk, już jako władca Francji, do końca życia używał tytułu króla Polski. Zginął zamordowany w 1589 roku. Jak pisał prof. Tazbir: "W barbarzyńskiej, mroźnej i tak pod każdym względem dla Walezego obcej Polsce mógłby on umrzeć z nudów, ale nigdy od sztyletu".
Bilans panowania.
Podczas całego pobytu w Krakowie Henryk duchem przebywał w Paryżu. Jego rządy w Polsce wzbudziły wielkie niezadowolenie szlachty, a ich upokarzającym zwieńczeniem stało się porzucenie tronu polskiego. Chwiejny charakter Walezego, jego ambicje i niemoralne zachowanie do dziś budzą namiętności wśród historyków. Przeciętne uzdolnienia, które posiadał, nie pozwoliły mu sprostać zadaniom w sytuacji przerastających go zadań. Opinia ta dotyczy nie tylko krótkiego panowania na tronie polskim, ale również jego późniejszych, równie nieudolnych, rządów we Francji. Wypełnione one były wojnami domowymi i doprowadziły do całkowitego utracenia autorytetu władzy królewskiej.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]