[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Hugh GoddardHistoria stosunków chrzecijańsko-muzułmańskichprzełożył Sylwester ZalewskiInstytut Wydawniczy PaxWarszawa 2009Spis rzeczyPrzedmowaUwagi na temat transkrypcji i transliteracji oraz datowaniaChronologiaWprowadzenieI Chrzecijańskie tło dla nadchodzšcego islamuWczesnochrzecijańska myl na temat innych religiiHistoria Kocioła chrzecijańskiego na Bliskim WschodzieII Wpływy islamuKontakty Muhammada z chrzecijanamiWypowied Koranu o chrzecijanachPrecedensy w traktowaniu chrzecijan przez muzułmanówIII Pierwszy okres wzajemnego oddziaływania chrzecijańsko-muzułmańskiego (do ok 830/215 roku)Odpowied chrzecijan na nadejcie islamuTraktowanie chrzecijan przez muzułmanów (I)IV Okres redniowieczny I: konfrontacja czy wzajemne współdziałanie na Wschodzie?Kontakty i wymianaZmiana we wzajemnym postrzeganiu siebieStosunek muzułmanów do chrzecijan (II)Nawrócenia na islamV Okres redniowieczny II: Konfrontacja czy wzajemne współdziałanie na Zachodzie?Reakcje chrzecijańskiego Zachodu na nadejcie islamuWyprawy krzyżoweAlternatywne spojrzenia na islamPrzekaz wiedzy ze wiata muzułmańskiego na ZachódVI Zmieniajšca się równowaga sił: misje i imperializm?Wzrost potęgi europejskiejUstanowienie misji chrzecijańskichWzrost wpływów europejskichMuzułmańskie odpowiedziVII Nowy sposób mylenia w wiekach XIX/XIII i XX/XIVRozwój akademickich studiów nad islamem na ZachodzieZmiany w chrzecijańskim myleniu o islamieZmiany w muzułmańskim sposobie mylenia o chrzecijaństwieVIII Dialog czy konfrontacja?Ruch na rzecz dialoguKontekst politycznyWspółpielgrzymi?BibliografiaPrzedmowaProjekty wydawnicze często trwajš dłużej, niż to było w zamierzeniach, ale niektóre wymagajš znacznie więcej czasu. Dlatego jestem wdzięczny wydawcom Edinburgh University Press w osobach Jane Feore i Nicola Carr za cierpliwoć, gdy z powodu kłopotów rodzinnych spóniłem się ze złożeniem maszynopisu.Dziękuję również Carole Hillenbrand, redaktorowi serii wydawniczej Islamie Surveys, oraz Davidowi Kerr, recenzentowi mojej pracy doktorskiej sprzed wielu lat i obecnemu mentorowi. David jest dyrektorem działajšcego w Edynburgu Centrum Badań nad Chrzecijaństwem w wiecie Niezachodnim, i to on włanie zaproponował mi napisanie tej ksišżki. Zorganizował również w Edynburgu dwie bardzo interesujšce konferencje, które na nowo pobudziły mnie do pracy nad ksišżkš i tchnęły we mnie nowš energię.UWAGI NA TEMAT TRANSKRYPCJI I TRANSLITERACJI ORAZ DATOWANIAW przekładzie użyto uproszczonej transkrypcji polskiej języka arabskiego, zostały opuszczone znaki hamzy i ajn. Nazwiska współczenie działajšcych autorów, wymienionych w ksišżce, pozostawiono w zapisie angielskim ze względów praktycznych (np. dane w Internecie). Nazwy i terminy w innych językach islamu, takich jak perski, turecki czy urdu, podano w uproszczonym zapisie według notacji Autora (przyp. wyd. pol.).Daty zwišzane z ludmi i mchami uwikłanym! w historyczny rozwój tradycji chrzecijańskiej i muzułmańskiej, podawałem zazwyczaj zgodnie z kalendarzami chrzecijańskim Uj. po Chr.) 1 muzułmańskim (h). (W pierwszych rozdziałach podawane dały odnoszš się do kalendarza chrzecijańskiego, ponieważ kalendarz muzułmański jeszcze nie istniał). Być może jest to nieco skomplikowane, ponieważ kalendarz chrzecijański jest kalendarzem słonecznym, a muzułmański - kalendarzem księżycowym, co sprawia, iż rok muzułmański jest o dziesięć lub jedenacie dni krótszy od roku chrzecijańskiego, a tym samym stulecie muzułmańskie jest o około trzy lata krótsze od stulecia chrzecijańskiego. Pełne tablice przeliczeniowe można znaleć w: G.S.P. Freeman-Granville, The Muslim and Christian Calendars, wyd. II, Collings, London 1977 (doprowadzone tylko do roku 2000 po Chr.), co przykładowo wyglšda następujšco:Poczštek kalendarza muzułmańskiego (h 1) = 622 po Chr. Muzułmański rok 700 (h) zaczšł się 20 wrzenia 1300 po Chr. 2000 po Chr. zaczšł się w 1420 roku muzułmańskiego (h).[Zob. również: F. Kónig-H. Waldenfels, Leksykon religii, przeł. P. Pachciarek, Verbinum, Warszawa 1997, s. 143 (hasło: hidżra) - przyp. tłum.].ChronologiaHistoria chrzecijańska313 Cesarz rzymski Konstantyn przyjmuje chrzecijaństwo451 Sobór ChalcedońskiJan Damasceński (ok. 652/32 - 759/132)ok. 850/235 Nicetas z Bizancjum850/235 - 860/246 Ruch Hiszpańskich MęczennikówJahja ibn Adi (893/280 - 974/363)Piotr Venerabilis (ok. 1092/485 - 1156/541) ok. 1150/545 Paweł z AntiochiiFranciszek z Asyżu (1182/578 - 1226/623) Tomasz z Akwinu (ok. 1225/622 - 1274/672) Rajmund Luli (ok. 1235/632 - 1316/716)Henry Martyn (1781/1195 -1812/1227) fuiib ;t. <. :M fKarl Pfander (1803/1218 - 1865/1282)William Muir (1819/1234 - 1905/1323) Tempie Gairdner (1873/1290 - 1928/1346) Samuel Zwemer (1867/1283 - 1952/1371) Hendrik Kraemer (1888/1305 - 1965/1385) Louis Massignon (1883/1300 - 1962/1382) Wilfred Cantwell Smith (1916/1334 - 2000/1420)1965/1385 Sobór Watykański II o islamieWzajemne oddziaływanie634/13 Zdobycie Jerozolimy przez muzułmanów 711/92 Inwazja muzułmańska Hiszpanii 732/114 Bitwa pod Tours850/235 Edykt Al-MutawakkilaHunajn ibn Ishak (809/193 - 873/260) (tłumacz)1099/492 Pierwsza wyprawa krzyżowa i zdobycie JerozolimyGerard z Cremony (1114/508 - 1187/583) (tłumacz) 1187/583 Salah ad-Din (Saladyn) odbija Jerozolimę 1189/585 Ryszard I wyrusza z Anglii na wyprawę krzyżowš1204/600 Czwarta wyprawa krzyżowa plšdruje Konstantynopol1291 /690 Upadek Akki - koniec Królestwa Jerozolimskiego\.W)r<)\ Bitwa na Kosowym PoluM Mrhmed II /dobywa Konstantynopol"- l 'M"l\ koniec rekonkwisty-im <>|>|ywu 1'r/yladek Dobrej Nadziei1579/987 - 1583/991 oraz 1593/1001 - 1613/1022 Jezuici na dworze Mogołów1604/1013 i 1621/1030Karmelici na dworze szaha Abbasa I1614/1023 Sir Thomas Roe na dworze w Adżmer1854/1271 Debata w Agrze między Pfanderem i Al-HindimHistoria muzułmańskaok. 570-632/11 Muhammad 622/1 hidżra z Mekki do Jasribu (Medyny)kalif Al-Mamun (813/198 - 833/218)Abu al-Hasan al-Aszari (874/260 - 936/324) Abu Mansur al-Maturidi (?873/26l - 944/333) Al-Farabi (ok. 870/256 - 950/339)Al-Ghazali (1058/450 - 1111/505)Ibn Ruszd (1126/520 - 1198/595)Ibn Tajmijja (1263/661 - 1328/728)Rahmat Allah al-Kairanawi (1834/1250 - 1891/1308)Sajjid Ahmad Chan (1817/1232 - 1898/1316) Dżamal ad-Din al-Afghani (1838/1254 - 1897/1314) Muhammad Abduh (1849/1265 - 1905/1323) Ismaił Faruki (1921/1339 - 1986/1406) Muhammad at-Talbi Faruki (ur.1921/1339)1985/1405 Król Hasan II zaprasza papieża Jana Pawła II do MarokaWprowadzenie22 padziernika 1997 roku w Izbie Gmin w Londynie przedstawiono raport komisji Runnymede Trust, londyńskiej instytucji sponsorujšcej badania dotyczšce polityki społecznej. Raport, zatytułowany Islamofobia, wyzwanie dla nas wszystkich, przygotowany przez członków komisji, w skład której wchodziło omiu muzułmanów i dwóch Żydów, zajmował się charakterem uprzedzeń antymuzułmańskich (islamofobia), sytuacjš społecznoci muzułmańskich w Wielkiej Brytanii, podejmowanymi przez media problemami dotyczšcymi muzułmanów, a także odpowiedziš na pytanie, w jakim stopniu projekty z dziedziny prawa, edukacji i spraw społecznych zapobiegnš trudnociom, na jakie muzułmanie napotykajš w Zjednoczonym Królestwie, nie wyłšczajšc aktów przemocy wobec osób ze rodowisk muzułmańskich.Niektóre z komentarzy, jakie się pojawiły po opublikowaniu raportu, w tym w mediach, sugerowały, że zainteresowanie islamem w Wielkiej Brytanii jest zjawiskiem stosunkowo nowym, a jego ródeł trzeba szukać w rosnšcym znaczeniu społecznoci muzułmańskiej w tym kraju po roku 1945/1364. Tymczasem gdyby tylko uczestnicy spotkania, udajšc się do jadalni dla członków Izby Gmin, zwrócili uwagę na dwa obrazy, obok których przechodzili, przekonaliby się, że jest wręcz odwrotnie. Stosunki z islamem - w różnych formach - majš w Wielkiej Brytanii długš historię.Owe dwa obrazy, wiszšce w Hallu więtego Stefana, głównego przejcia dla publicznoci do kuluarów łšczšcych Izbę Gmin z Izbš Lordów, należš do serii omiu malowideł przedstawiajšcych Powstawanie Wielkiej Brytanii"'. Tematyka obrazów jest następujšca:Najazd okrętów króla Alfreda na Danię (877/263); Król Jan proklamuje Wielkš Kartę Swobód (1215/612); Lud Anglii czyta Biblię Wyclifa (XIV/VIII w.); Tomasz Morus odmawia udzielenia subwencji Wolseyowi (1523/929); Królowa Elżbieta zleca Raleigh'owi wyprawę do Ameryki (1584/992); Unia Parlamentarna Anglii i Szkocji (1707/1119); kolejne dwa obrazy w różny sposób sš zwišzane z islamem: Ryszard I wyrusza z Anglii na wyprawę krzyżowš (1189/585) i Sir Thomas Roe na dworze w Adżmer (1614/1023).Wspomniane dwa obrazy, dzieli po pierwsze długi okres czasu, jaki upłynšł od chwili nawišzania kontaktu przez małš czšstkę wiata chrzecijańskiego, Anglię, ze wiatem islamu, a po drugie odmienna forma stosunków, do jakich doszło po upływie wieków. Wyjazd Ryszarda I na trzeciš wyprawę krzyżowš jest przykładem wycišgnięcia przez chrzecijan miecza, aby odbić Jerozolimę z ršk władców muzułmańskich - a zatem przykładem agresji chrzecijan wobec muzułmanów - podczas gdy wizyta Sir Thomasa Roe na dworze cesarza Mogołów Dżahangira jest przykładem chrzecijan kierujšcych do muzułmanów probę, w tym przypadku probę w imieniu króla Jakuba I o przywileje handlowe. Te dwa obrazy ilustrujš zatem dwa różne rodzaje stosunków chrzecijańsko-muzułmańskich.W kontekcie historii wiata jako całoci relacje chrzecijańsko-muzułmańskie sš więc długie i bolesne. Obydwie wspólnoty majš swoje geograficzne i historyczne ródła na Bliskim Wschodzie, ale w dalszym biegu swojej historii każda z nich poszła w innym kierunku i uzyskała wpływy w różnych regionach wiata - ... [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl audipoznan.keep.pl
Hugh GoddardHistoria stosunków chrzecijańsko-muzułmańskichprzełożył Sylwester ZalewskiInstytut Wydawniczy PaxWarszawa 2009Spis rzeczyPrzedmowaUwagi na temat transkrypcji i transliteracji oraz datowaniaChronologiaWprowadzenieI Chrzecijańskie tło dla nadchodzšcego islamuWczesnochrzecijańska myl na temat innych religiiHistoria Kocioła chrzecijańskiego na Bliskim WschodzieII Wpływy islamuKontakty Muhammada z chrzecijanamiWypowied Koranu o chrzecijanachPrecedensy w traktowaniu chrzecijan przez muzułmanówIII Pierwszy okres wzajemnego oddziaływania chrzecijańsko-muzułmańskiego (do ok 830/215 roku)Odpowied chrzecijan na nadejcie islamuTraktowanie chrzecijan przez muzułmanów (I)IV Okres redniowieczny I: konfrontacja czy wzajemne współdziałanie na Wschodzie?Kontakty i wymianaZmiana we wzajemnym postrzeganiu siebieStosunek muzułmanów do chrzecijan (II)Nawrócenia na islamV Okres redniowieczny II: Konfrontacja czy wzajemne współdziałanie na Zachodzie?Reakcje chrzecijańskiego Zachodu na nadejcie islamuWyprawy krzyżoweAlternatywne spojrzenia na islamPrzekaz wiedzy ze wiata muzułmańskiego na ZachódVI Zmieniajšca się równowaga sił: misje i imperializm?Wzrost potęgi europejskiejUstanowienie misji chrzecijańskichWzrost wpływów europejskichMuzułmańskie odpowiedziVII Nowy sposób mylenia w wiekach XIX/XIII i XX/XIVRozwój akademickich studiów nad islamem na ZachodzieZmiany w chrzecijańskim myleniu o islamieZmiany w muzułmańskim sposobie mylenia o chrzecijaństwieVIII Dialog czy konfrontacja?Ruch na rzecz dialoguKontekst politycznyWspółpielgrzymi?BibliografiaPrzedmowaProjekty wydawnicze często trwajš dłużej, niż to było w zamierzeniach, ale niektóre wymagajš znacznie więcej czasu. Dlatego jestem wdzięczny wydawcom Edinburgh University Press w osobach Jane Feore i Nicola Carr za cierpliwoć, gdy z powodu kłopotów rodzinnych spóniłem się ze złożeniem maszynopisu.Dziękuję również Carole Hillenbrand, redaktorowi serii wydawniczej Islamie Surveys, oraz Davidowi Kerr, recenzentowi mojej pracy doktorskiej sprzed wielu lat i obecnemu mentorowi. David jest dyrektorem działajšcego w Edynburgu Centrum Badań nad Chrzecijaństwem w wiecie Niezachodnim, i to on włanie zaproponował mi napisanie tej ksišżki. Zorganizował również w Edynburgu dwie bardzo interesujšce konferencje, które na nowo pobudziły mnie do pracy nad ksišżkš i tchnęły we mnie nowš energię.UWAGI NA TEMAT TRANSKRYPCJI I TRANSLITERACJI ORAZ DATOWANIAW przekładzie użyto uproszczonej transkrypcji polskiej języka arabskiego, zostały opuszczone znaki hamzy i ajn. Nazwiska współczenie działajšcych autorów, wymienionych w ksišżce, pozostawiono w zapisie angielskim ze względów praktycznych (np. dane w Internecie). Nazwy i terminy w innych językach islamu, takich jak perski, turecki czy urdu, podano w uproszczonym zapisie według notacji Autora (przyp. wyd. pol.).Daty zwišzane z ludmi i mchami uwikłanym! w historyczny rozwój tradycji chrzecijańskiej i muzułmańskiej, podawałem zazwyczaj zgodnie z kalendarzami chrzecijańskim Uj. po Chr.) 1 muzułmańskim (h). (W pierwszych rozdziałach podawane dały odnoszš się do kalendarza chrzecijańskiego, ponieważ kalendarz muzułmański jeszcze nie istniał). Być może jest to nieco skomplikowane, ponieważ kalendarz chrzecijański jest kalendarzem słonecznym, a muzułmański - kalendarzem księżycowym, co sprawia, iż rok muzułmański jest o dziesięć lub jedenacie dni krótszy od roku chrzecijańskiego, a tym samym stulecie muzułmańskie jest o około trzy lata krótsze od stulecia chrzecijańskiego. Pełne tablice przeliczeniowe można znaleć w: G.S.P. Freeman-Granville, The Muslim and Christian Calendars, wyd. II, Collings, London 1977 (doprowadzone tylko do roku 2000 po Chr.), co przykładowo wyglšda następujšco:Poczštek kalendarza muzułmańskiego (h 1) = 622 po Chr. Muzułmański rok 700 (h) zaczšł się 20 wrzenia 1300 po Chr. 2000 po Chr. zaczšł się w 1420 roku muzułmańskiego (h).[Zob. również: F. Kónig-H. Waldenfels, Leksykon religii, przeł. P. Pachciarek, Verbinum, Warszawa 1997, s. 143 (hasło: hidżra) - przyp. tłum.].ChronologiaHistoria chrzecijańska313 Cesarz rzymski Konstantyn przyjmuje chrzecijaństwo451 Sobór ChalcedońskiJan Damasceński (ok. 652/32 - 759/132)ok. 850/235 Nicetas z Bizancjum850/235 - 860/246 Ruch Hiszpańskich MęczennikówJahja ibn Adi (893/280 - 974/363)Piotr Venerabilis (ok. 1092/485 - 1156/541) ok. 1150/545 Paweł z AntiochiiFranciszek z Asyżu (1182/578 - 1226/623) Tomasz z Akwinu (ok. 1225/622 - 1274/672) Rajmund Luli (ok. 1235/632 - 1316/716)Henry Martyn (1781/1195 -1812/1227) fuiib ;t. <. :M fKarl Pfander (1803/1218 - 1865/1282)William Muir (1819/1234 - 1905/1323) Tempie Gairdner (1873/1290 - 1928/1346) Samuel Zwemer (1867/1283 - 1952/1371) Hendrik Kraemer (1888/1305 - 1965/1385) Louis Massignon (1883/1300 - 1962/1382) Wilfred Cantwell Smith (1916/1334 - 2000/1420)1965/1385 Sobór Watykański II o islamieWzajemne oddziaływanie634/13 Zdobycie Jerozolimy przez muzułmanów 711/92 Inwazja muzułmańska Hiszpanii 732/114 Bitwa pod Tours850/235 Edykt Al-MutawakkilaHunajn ibn Ishak (809/193 - 873/260) (tłumacz)1099/492 Pierwsza wyprawa krzyżowa i zdobycie JerozolimyGerard z Cremony (1114/508 - 1187/583) (tłumacz) 1187/583 Salah ad-Din (Saladyn) odbija Jerozolimę 1189/585 Ryszard I wyrusza z Anglii na wyprawę krzyżowš1204/600 Czwarta wyprawa krzyżowa plšdruje Konstantynopol1291 /690 Upadek Akki - koniec Królestwa Jerozolimskiego\.W)r<)\ Bitwa na Kosowym PoluM Mrhmed II /dobywa Konstantynopol"- l 'M"l\ koniec rekonkwisty-im <>|>|ywu 1'r/yladek Dobrej Nadziei1579/987 - 1583/991 oraz 1593/1001 - 1613/1022 Jezuici na dworze Mogołów1604/1013 i 1621/1030Karmelici na dworze szaha Abbasa I1614/1023 Sir Thomas Roe na dworze w Adżmer1854/1271 Debata w Agrze między Pfanderem i Al-HindimHistoria muzułmańskaok. 570-632/11 Muhammad 622/1 hidżra z Mekki do Jasribu (Medyny)kalif Al-Mamun (813/198 - 833/218)Abu al-Hasan al-Aszari (874/260 - 936/324) Abu Mansur al-Maturidi (?873/26l - 944/333) Al-Farabi (ok. 870/256 - 950/339)Al-Ghazali (1058/450 - 1111/505)Ibn Ruszd (1126/520 - 1198/595)Ibn Tajmijja (1263/661 - 1328/728)Rahmat Allah al-Kairanawi (1834/1250 - 1891/1308)Sajjid Ahmad Chan (1817/1232 - 1898/1316) Dżamal ad-Din al-Afghani (1838/1254 - 1897/1314) Muhammad Abduh (1849/1265 - 1905/1323) Ismaił Faruki (1921/1339 - 1986/1406) Muhammad at-Talbi Faruki (ur.1921/1339)1985/1405 Król Hasan II zaprasza papieża Jana Pawła II do MarokaWprowadzenie22 padziernika 1997 roku w Izbie Gmin w Londynie przedstawiono raport komisji Runnymede Trust, londyńskiej instytucji sponsorujšcej badania dotyczšce polityki społecznej. Raport, zatytułowany Islamofobia, wyzwanie dla nas wszystkich, przygotowany przez członków komisji, w skład której wchodziło omiu muzułmanów i dwóch Żydów, zajmował się charakterem uprzedzeń antymuzułmańskich (islamofobia), sytuacjš społecznoci muzułmańskich w Wielkiej Brytanii, podejmowanymi przez media problemami dotyczšcymi muzułmanów, a także odpowiedziš na pytanie, w jakim stopniu projekty z dziedziny prawa, edukacji i spraw społecznych zapobiegnš trudnociom, na jakie muzułmanie napotykajš w Zjednoczonym Królestwie, nie wyłšczajšc aktów przemocy wobec osób ze rodowisk muzułmańskich.Niektóre z komentarzy, jakie się pojawiły po opublikowaniu raportu, w tym w mediach, sugerowały, że zainteresowanie islamem w Wielkiej Brytanii jest zjawiskiem stosunkowo nowym, a jego ródeł trzeba szukać w rosnšcym znaczeniu społecznoci muzułmańskiej w tym kraju po roku 1945/1364. Tymczasem gdyby tylko uczestnicy spotkania, udajšc się do jadalni dla członków Izby Gmin, zwrócili uwagę na dwa obrazy, obok których przechodzili, przekonaliby się, że jest wręcz odwrotnie. Stosunki z islamem - w różnych formach - majš w Wielkiej Brytanii długš historię.Owe dwa obrazy, wiszšce w Hallu więtego Stefana, głównego przejcia dla publicznoci do kuluarów łšczšcych Izbę Gmin z Izbš Lordów, należš do serii omiu malowideł przedstawiajšcych Powstawanie Wielkiej Brytanii"'. Tematyka obrazów jest następujšca:Najazd okrętów króla Alfreda na Danię (877/263); Król Jan proklamuje Wielkš Kartę Swobód (1215/612); Lud Anglii czyta Biblię Wyclifa (XIV/VIII w.); Tomasz Morus odmawia udzielenia subwencji Wolseyowi (1523/929); Królowa Elżbieta zleca Raleigh'owi wyprawę do Ameryki (1584/992); Unia Parlamentarna Anglii i Szkocji (1707/1119); kolejne dwa obrazy w różny sposób sš zwišzane z islamem: Ryszard I wyrusza z Anglii na wyprawę krzyżowš (1189/585) i Sir Thomas Roe na dworze w Adżmer (1614/1023).Wspomniane dwa obrazy, dzieli po pierwsze długi okres czasu, jaki upłynšł od chwili nawišzania kontaktu przez małš czšstkę wiata chrzecijańskiego, Anglię, ze wiatem islamu, a po drugie odmienna forma stosunków, do jakich doszło po upływie wieków. Wyjazd Ryszarda I na trzeciš wyprawę krzyżowš jest przykładem wycišgnięcia przez chrzecijan miecza, aby odbić Jerozolimę z ršk władców muzułmańskich - a zatem przykładem agresji chrzecijan wobec muzułmanów - podczas gdy wizyta Sir Thomasa Roe na dworze cesarza Mogołów Dżahangira jest przykładem chrzecijan kierujšcych do muzułmanów probę, w tym przypadku probę w imieniu króla Jakuba I o przywileje handlowe. Te dwa obrazy ilustrujš zatem dwa różne rodzaje stosunków chrzecijańsko-muzułmańskich.W kontekcie historii wiata jako całoci relacje chrzecijańsko-muzułmańskie sš więc długie i bolesne. Obydwie wspólnoty majš swoje geograficzne i historyczne ródła na Bliskim Wschodzie, ale w dalszym biegu swojej historii każda z nich poszła w innym kierunku i uzyskała wpływy w różnych regionach wiata - ... [ Pobierz całość w formacie PDF ]